BELEDİYE ŞİRKETLERİNDE BELEDİYE BAŞKANLARININ YERİNE GETİRMESİ GEREKEN SORUMLULUKLAR
1- GİRİŞ
1982 Anayasa 166. maddesi gereğince "ülke kaynaklarının döküm ve değerlendirilmesini yaparak verimli şekilde kullanılmasını planlamak, bu amaçla gerekli teşkilatı kurmak devletin görevidir. Anayasamızın bu emrine istinaden çıkarılan 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu nu ile hem mali yönetim sisteminin en önemli eksikliğinin kalkınma planları ile kamu idarelerinin bütçeleri arasında ilişki olmaması, hemde kamu idarelerinin kamu idarelerinin kaynak ve kullanımlarını ve bu kaynak ve kullanımlarının belli bir plan ve performans ölçülerine tabi tutulması gerektiği argümanından
Abdullah Ekinci Mali Müşavir
hareketle stratejik plan hazırlamayı zorunlu kılmıştır (5018 m. 9). "Kamu kaynaklarının etkin ve verimli bir şekilde elde edilmesini, kullanılmasını, hesap verebilirliği ve mali saydamlığı sağlamak" amacıyla kanunlaşan 5018 sayılı kanun, kamu yönetimine üst yönetici kavramını kazandırmış ve üst yöneticileri "kanunda belirtilen görev ve sorumlulukların yerine getirilmesinden" sorumlu tutmuştur (m. 11).
2- 5393 SAYILI BELEDİYE VE 5018 SAYILI MALİ YÖNETİM KONTROL
KANUNUNDA STRATEJİK PLANLAMA GEREKLİLİĞİ:
5018 sayılı kanunun 9 ve 11. maddelerine paralel olarak hazırlanan 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun 41. maddesi, belediye başkanına bütçeye esas teşkil edecek bir stratejik plan ve performans programı hazırlama yükümlülüğü getirmiştir. 5393 sayılı Belediye kanunu 38. madde gereğince belediye başkanının görevlerinden bir tanesi de "belediyeyi stratejik plana uygun olarak yönetmek, belediye idaresinin kurumsal stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak"tır (m.38/b).
Görüldüğü üzere kanun koyucu, belediye başkanına belediyenin kaynaklarının etkin ve verimli bir şekilde kullanılması amacıyla stratejik plan hazırlama ve bu plana ilişkin raporları belediye meclisine sunma yükümlülüğü getirmiştir. Aynı şekilde 5018 sayılı kanunda da düzenlendiği üzere belediyelerde üst yönetici konumundaki belediye başkanı, "bu kanunda belirtilen görev ve sorumlulukların yerine getirilmesinden" belediye meclisine karşı sorumludur (m.11). Kanun koyucu üst yöneticinin bu sorumluluğunu, "hesap verme sorumluluğu çerçevesinde" hazırlayacağı faaliyet raporları ile yerine getireceğini belirtmektedir (m. 41). 5018 sayılı mali yönetim ve kontrol kanunu 41. maddesine paralel hazırlanan 5393 sayılı Belediye Kanunu kanunun 56. maddesi, belediye başkanına faaliyet raporu hazırlama yükümlülüğü getirmiştir. Buna göre belediye başkanı;
1. Stratejik plan ve performans programına göre yürütülen faaliyetleri,
2. Belirlenmiş performans ölçütlerine göre hedef ve gerçekleşme durumu ile
3. Meydana gelen sapmaların nedenlerini
4. Belediye borçlarının durumunu"
açıklayan faaliyet raporunu hazırlayacak ve belediye meclisine sunacaktır. 5393 sayılı Belediye Kanunu 56. maddesi gereğince belediye başkanı, hazırlayacağı faaliyet raporunda, "bağlı kuruluş ve işletmeler ile belediye ortaklıklarına ilişkin söz konusu bilgi ve değerlendirmelere" yer verecektir. Böylece belediye başkanı, sadece belediyenin kaynaklarının etkin ve verimli bir şekilde kullanılmasından değil, genel olarak belediye iktisadi teşekkülü (BİT) olarak ifade edilen bağlı kuruluş, işletme ve ortaklıkların da kaynaklarının etkin ve verimli bir şekilde kullanılmasından belediye meclisine karşı sorumlu tutulmaktadır.
3- BELEDİYENİN STRATEJİK PLANI İLE PARALEL HAZIRLANACAK
ŞİRKETLERİN STRATEJİK PLANLARI ÇERÇEVESİ NE OLMALIDIR
1 Belediyeler stratejik planın içerdiği dönem içerisinde iştiraklere ne kadar kaynak aktaracaklarını,
2 İştirakler de belediyeden ne kadar kaynak aktarılacağını ,
3 İştiraklerin performanslarının belediyeler tarafından izlenmesi,
4 Belediyeler ve iştirakler arasında gerek misyon, vizyon ve ilkeler gerekse mali yönetim anlamında bir uyum gerçekleştirilecektir.
4- SONUÇ
Belediyeler, Anayasa'mızın 127. maddesi gereğince "mahalli müşterek ihtiyaçların karşılanması" amacıyla kurulan kamu tüzel kişileridir. Belediyelerin bu amaçlarını yerine getirebilmeleri için onlara bazı haklar tanımıştır. Bu haklardan bir tanesi de kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında şirket kurabilmeleridir (m.70). Madde gerekçesinde de ifade edildiği üzere bu faaliyet alanları dışındaki şirketlerin tasfiyesi gerekecektir. Bu noktada faaliyet alanları sınırlanan belediye şirketlerinin, vatandaşta da oluşturduğu algı gereğince kamu hizmeti sürdürdüğü söylenebilir.
Madde gerekçesinde de ifade edildiği üzere, belediye şirketlerinin kuruluş amacı kaynak oluşturmaktır. Nitekim 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun belediyenin gelir ve giderlerini düzenleyen maddelerinde, gelirler arasında iştirak gelirleri (m. 59/h), giderler arasında da şirket ortaklık payı (m. 60/f) sayılmıştır. Bu düzenlemeler çerçevesinde, belediyenin şirket ortaklık oranlarında şirket katılım payı ödediği ve şirket hasılatından gelir elde ettiği görülmektedir. Bu durum, kamu kaynağının şirketlere aktarıldığını göstermektedir.
5393 sayılı Belediye Kanunu'nun 18. maddesi gereğince belediye meclisinin kararı ile kurulan şirketlerin organları da belediye yöneticileri tarafından oluşturulmaktadır. Çoğunlukla yönetim kurulu başkanlığını, kurucu belediyenin belediye başkanının yaptığı, yönetim kurullarının belediye yöneticilerinin bulunduğu görülmektedir.
Bu bilgiler ışığında, belediyeye kaynak oluşturan ve gider kalemlerinden birini teşkil eden belediye şirketlerinin üst yöneticisi konumundaki belediye başkanı, belediye şirketlerinin kaynaklarının etkin ve verimli kullanılmasından sorumludur. 5018 sayılı Mali Yönetim kontrol Kanunu, üst yöneticilerin bu sorumluluklarını hazırlayacakları stratejik planlarla yerine getireceklerini belirtmektedir. Bu noktada belediye başkanı, belediyenin stratejik planlarından ayrı olarak, belediye şirketlerinin de kendi stratejik planlarını hazırlamak zorundadır. Belediyeler tarafından kaynakların etkin ve verimli bir şekilde kullanılması amacıyla hazırlanan stratejik planlar, ilgili kanunlarda ifade edildiği üzere belediyelerin önemli bütçe kalemlerinden birini oluşturan ve onun adına halka hizmet sunan belediye şirketlerinin stratejik planları olmadan eksik kalacaktır.
Abdullah Ekinci
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
1- GİRİŞ
1982 Anayasa 166. maddesi gereğince "ülke kaynaklarının döküm ve değerlendirilmesini yaparak verimli şekilde kullanılmasını planlamak, bu amaçla gerekli teşkilatı kurmak devletin görevidir. Anayasamızın bu emrine istinaden çıkarılan 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu nu ile hem mali yönetim sisteminin en önemli eksikliğinin kalkınma planları ile kamu idarelerinin bütçeleri arasında ilişki olmaması, hemde kamu idarelerinin kamu idarelerinin kaynak ve kullanımlarını ve bu kaynak ve kullanımlarının belli bir plan ve performans ölçülerine tabi tutulması gerektiği argümanından
Abdullah Ekinci Mali Müşavir
hareketle stratejik plan hazırlamayı zorunlu kılmıştır (5018 m. 9). "Kamu kaynaklarının etkin ve verimli bir şekilde elde edilmesini, kullanılmasını, hesap verebilirliği ve mali saydamlığı sağlamak" amacıyla kanunlaşan 5018 sayılı kanun, kamu yönetimine üst yönetici kavramını kazandırmış ve üst yöneticileri "kanunda belirtilen görev ve sorumlulukların yerine getirilmesinden" sorumlu tutmuştur (m. 11).
2- 5393 SAYILI BELEDİYE VE 5018 SAYILI MALİ YÖNETİM KONTROL
KANUNUNDA STRATEJİK PLANLAMA GEREKLİLİĞİ:
5018 sayılı kanunun 9 ve 11. maddelerine paralel olarak hazırlanan 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun 41. maddesi, belediye başkanına bütçeye esas teşkil edecek bir stratejik plan ve performans programı hazırlama yükümlülüğü getirmiştir. 5393 sayılı Belediye kanunu 38. madde gereğince belediye başkanının görevlerinden bir tanesi de "belediyeyi stratejik plana uygun olarak yönetmek, belediye idaresinin kurumsal stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak"tır (m.38/b).
Görüldüğü üzere kanun koyucu, belediye başkanına belediyenin kaynaklarının etkin ve verimli bir şekilde kullanılması amacıyla stratejik plan hazırlama ve bu plana ilişkin raporları belediye meclisine sunma yükümlülüğü getirmiştir. Aynı şekilde 5018 sayılı kanunda da düzenlendiği üzere belediyelerde üst yönetici konumundaki belediye başkanı, "bu kanunda belirtilen görev ve sorumlulukların yerine getirilmesinden" belediye meclisine karşı sorumludur (m.11). Kanun koyucu üst yöneticinin bu sorumluluğunu, "hesap verme sorumluluğu çerçevesinde" hazırlayacağı faaliyet raporları ile yerine getireceğini belirtmektedir (m. 41). 5018 sayılı mali yönetim ve kontrol kanunu 41. maddesine paralel hazırlanan 5393 sayılı Belediye Kanunu kanunun 56. maddesi, belediye başkanına faaliyet raporu hazırlama yükümlülüğü getirmiştir. Buna göre belediye başkanı;
1. Stratejik plan ve performans programına göre yürütülen faaliyetleri,
2. Belirlenmiş performans ölçütlerine göre hedef ve gerçekleşme durumu ile
3. Meydana gelen sapmaların nedenlerini
4. Belediye borçlarının durumunu"
açıklayan faaliyet raporunu hazırlayacak ve belediye meclisine sunacaktır. 5393 sayılı Belediye Kanunu 56. maddesi gereğince belediye başkanı, hazırlayacağı faaliyet raporunda, "bağlı kuruluş ve işletmeler ile belediye ortaklıklarına ilişkin söz konusu bilgi ve değerlendirmelere" yer verecektir. Böylece belediye başkanı, sadece belediyenin kaynaklarının etkin ve verimli bir şekilde kullanılmasından değil, genel olarak belediye iktisadi teşekkülü (BİT) olarak ifade edilen bağlı kuruluş, işletme ve ortaklıkların da kaynaklarının etkin ve verimli bir şekilde kullanılmasından belediye meclisine karşı sorumlu tutulmaktadır.
3- BELEDİYENİN STRATEJİK PLANI İLE PARALEL HAZIRLANACAK
ŞİRKETLERİN STRATEJİK PLANLARI ÇERÇEVESİ NE OLMALIDIR
1 Belediyeler stratejik planın içerdiği dönem içerisinde iştiraklere ne kadar kaynak aktaracaklarını,
2 İştirakler de belediyeden ne kadar kaynak aktarılacağını ,
3 İştiraklerin performanslarının belediyeler tarafından izlenmesi,
4 Belediyeler ve iştirakler arasında gerek misyon, vizyon ve ilkeler gerekse mali yönetim anlamında bir uyum gerçekleştirilecektir.
4- SONUÇ
Belediyeler, Anayasa'mızın 127. maddesi gereğince "mahalli müşterek ihtiyaçların karşılanması" amacıyla kurulan kamu tüzel kişileridir. Belediyelerin bu amaçlarını yerine getirebilmeleri için onlara bazı haklar tanımıştır. Bu haklardan bir tanesi de kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında şirket kurabilmeleridir (m.70). Madde gerekçesinde de ifade edildiği üzere bu faaliyet alanları dışındaki şirketlerin tasfiyesi gerekecektir. Bu noktada faaliyet alanları sınırlanan belediye şirketlerinin, vatandaşta da oluşturduğu algı gereğince kamu hizmeti sürdürdüğü söylenebilir.
Madde gerekçesinde de ifade edildiği üzere, belediye şirketlerinin kuruluş amacı kaynak oluşturmaktır. Nitekim 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun belediyenin gelir ve giderlerini düzenleyen maddelerinde, gelirler arasında iştirak gelirleri (m. 59/h), giderler arasında da şirket ortaklık payı (m. 60/f) sayılmıştır. Bu düzenlemeler çerçevesinde, belediyenin şirket ortaklık oranlarında şirket katılım payı ödediği ve şirket hasılatından gelir elde ettiği görülmektedir. Bu durum, kamu kaynağının şirketlere aktarıldığını göstermektedir.
5393 sayılı Belediye Kanunu'nun 18. maddesi gereğince belediye meclisinin kararı ile kurulan şirketlerin organları da belediye yöneticileri tarafından oluşturulmaktadır. Çoğunlukla yönetim kurulu başkanlığını, kurucu belediyenin belediye başkanının yaptığı, yönetim kurullarının belediye yöneticilerinin bulunduğu görülmektedir.
Bu bilgiler ışığında, belediyeye kaynak oluşturan ve gider kalemlerinden birini teşkil eden belediye şirketlerinin üst yöneticisi konumundaki belediye başkanı, belediye şirketlerinin kaynaklarının etkin ve verimli kullanılmasından sorumludur. 5018 sayılı Mali Yönetim kontrol Kanunu, üst yöneticilerin bu sorumluluklarını hazırlayacakları stratejik planlarla yerine getireceklerini belirtmektedir. Bu noktada belediye başkanı, belediyenin stratejik planlarından ayrı olarak, belediye şirketlerinin de kendi stratejik planlarını hazırlamak zorundadır. Belediyeler tarafından kaynakların etkin ve verimli bir şekilde kullanılması amacıyla hazırlanan stratejik planlar, ilgili kanunlarda ifade edildiği üzere belediyelerin önemli bütçe kalemlerinden birini oluşturan ve onun adına halka hizmet sunan belediye şirketlerinin stratejik planları olmadan eksik kalacaktır.
Abdullah Ekinci
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
