Veysi Seviğ
Vergi Usul Yasası'nın 183. maddesinde tanımladığı üzere "yevmiye defteri" kayda geçirilmesi icap eden muamelelerin tarih sırasıyla ve madde halinde tertipli olarak yazıldığı defterdir. "Yasal düzenleme gereği yevmiye defteri ciltli ve sahifeleri müteselsil sıra numaralı olur. Yükümlüler diledikleri takdirde yevmiye defteri ve tutulması zorunlu olan diğer defterleri müteharrik (oynar) yapraklı olarak kullanabilirler.
Türk Ticaret Yasası'nın 70. maddesinde de Vergi Usul Yasası'nın 183. maddesinde yer alan tanımlama ile örtüşen bir tanımlama yer almaktadır. Bu tanımlamaya göre de "Yevmiye defteri kayda geçirilmesi icap eden muameleleri vesikalardan çıkararak tarih sırasıyla ve madde halinde tertipli olarak yazmaya mahsus defterdir."
Türk Ticaret Yasası uyarınca yevmiye defterleri maddelerinde en az aşağıdaki bilgilerin bulunması gerekmektedir.
- Madde sıra numarası (Türk Ticaret Yasası'nın 70. maddesi hükmü gereği olarak makine ile "bilgisayar aracılığı ile" tutulan muhasebede madde numarasının bulunması zorunlu değildir.)
- Tarih,
- Borçlu hesap (toplayıcı hesaplar kullanıldığı takdirde nihai "son" yardımcı hesabın isminin yevmiye maddesinde yer alması gerekmektedir.)
- Alacaklı hesap (toplayıcı hesaplar kullanıldığı takdirde nihai yardımcı hesabın isminin yevmiye maddesinde yer alması gerekmektedir.)
- Meblağ (yardımcı hesaplara taksim edilenler izahat "açıklama" sütununda gösterilecektir.)
- Her kaydın dayandığı vesikaların (belgelerin) nevi ve varsa tarih ve numaraları.
Yevmiye defteri ciltli ve sahifeleri müteselsil (birbirini izleyen) sıra numaralı olur. Ancak vergi yasalarına göre müteharrik (oynar) yapraklı yevmiye defterinin kullanılmasına müsaade olunduğu takdirde vergi yasalarına uygun olmak koşuluyla bu defterler de kullanılabilir.
Yevmiye defterlerine geçirilecek kayıtlar haklı sebep olmaksızın on günden fazla geciktirilemez.
Türk Ticaret Yasası'nın 70. maddesinde her kaydın dayandığı vesikanın nevinin ve varsa tarih ve numaralarının gösterilmesi öngörülmüş bulunmaktadır. Bu hüküm yevmiye defterine geçirilen maddelerin açık bir biçimde bir belgeye dayandırılmasının zorunlu kılındığını göstermektedir.
Defter kayıtlarının belgeye dayandırılması vergi hukuku ilkelerindendir. Bir başka anlatımla Vergi Usul Yasası hükümlerine göre tutulan ve üçüncü şahıslarla olan münasebet ve muamelelere ait olan kayıtların kanıtlanması, bir başka anlatımla belgeye bağlanmış olması zorunlu kılınmıştır.
Yevmiye defterlerinin en az tutulduğu veyahut da ait olduğu yılı izleyen yılın en geç ocak ayı sonuna kadar notere ibraz edilerek, son kaydın altına noterce "görülmüştür" sözünün yazılması ve noter mührü üzerine noterce imza atılarak söz konusu noter tarafından tasdik edilmiş olması gerekir.
Türk Ticaret Yasası'nın 85. maddesi hükmü gereği olarak yasaya uygun surette tutulan ve birbirini teyit eden (doğrulayan) ticari defterlerin münderecatı (içeriği) sahibi lehine delil olarak kabul edilir. Ancak karşı tarafın yasaya uygun olarak tutulmuş olan ve birbirini doğrulayan defterleri mevcut ise ve bu defterdeki kayıtlar, belgelerle veyahut da kabul edilebilir delillerle kanıtlanabiliyorsa, bu takdirde ispat niteliği olan ve yasalara uygun olarak tutulmuş defter kayıtları esas alınır.
Bu bağlamda kapanış tasdiki yapılmamış olan defterlerin sahibi lehine delil olarak kabul edilmesi mümkün değildir. Dolayısıyla "TTK'nın 70. maddesine göre kapanış tasdikini içermeyen yevmiye defterinin geçerli sayılamayacağının gözönünde tutulmaması usule ve yasaya aykırıdır. (Moroğlu, Erdoğan "Notlu-İçtihatlı Türk Ticaret Kanunu ve ilgili Mevzuat" Beta Yayıncılık 7. baskı-İstanbul-Ocak 2001, Sf: 97) (1)
"...Ticari defterlerin sahibinin lehine delil olabilmesi için TTK'nın 85. maddesi uyarınca yasaya uygun olarak tutulmaları şarttır. Yevmiye defterinin yasaya uygun tutulmuş sayılabilmesi için ise, TTK'nın 70. maddesinin son fıkrasına göre yıl sonu tasdikinin bulunması gerekir." (Batıder, C.XVI.S.1s.92-94, Moroğlu age Sf: 98) (2)
Uygulamada özellikle yevmiye defterlerinin kapanış tasdiklerinin ihmal edildiği, bu bağlamda bilgisayarla tutulan kayıtlarda ise son yıllarda kapanış tasdiklerinin hiç dikkate alınmadığı gözlenmektedir. Oysa kapanış tasdikleri Türk Ticaret Yasası'nın emredici hükümleri arasında yer almakta olup, yapılmayan tasdik işlemi defterlerin delil olma özelliğinin yok sayılması sonucuna bağlanmış bulunmaktadır. Bu bağlamda bilanço esasına göre defter tutan yükümlülerin defter kayıtlarını Türk Ticaret Yasası'nın 70. maddesine uygun tutmaları ve kapanış tasdiklerini de bu bağlamda yaptırmış olmaları yasal zorunluluk olmaktadır.
(1) YHGK'nın 07.04.1982 gün ve E.No: 79/1810, K.No: 82/335 sayılı kararı,
(2) Y.11.HD'nin 17.06.1991 gün ve E.No: 90/2463, K.No: 71/4203 sayılı kararı.
Vergi Usul Yasası'nın 183. maddesinde tanımladığı üzere "yevmiye defteri" kayda geçirilmesi icap eden muamelelerin tarih sırasıyla ve madde halinde tertipli olarak yazıldığı defterdir. "Yasal düzenleme gereği yevmiye defteri ciltli ve sahifeleri müteselsil sıra numaralı olur. Yükümlüler diledikleri takdirde yevmiye defteri ve tutulması zorunlu olan diğer defterleri müteharrik (oynar) yapraklı olarak kullanabilirler.
Türk Ticaret Yasası'nın 70. maddesinde de Vergi Usul Yasası'nın 183. maddesinde yer alan tanımlama ile örtüşen bir tanımlama yer almaktadır. Bu tanımlamaya göre de "Yevmiye defteri kayda geçirilmesi icap eden muameleleri vesikalardan çıkararak tarih sırasıyla ve madde halinde tertipli olarak yazmaya mahsus defterdir."
Türk Ticaret Yasası uyarınca yevmiye defterleri maddelerinde en az aşağıdaki bilgilerin bulunması gerekmektedir.
- Madde sıra numarası (Türk Ticaret Yasası'nın 70. maddesi hükmü gereği olarak makine ile "bilgisayar aracılığı ile" tutulan muhasebede madde numarasının bulunması zorunlu değildir.)
- Tarih,
- Borçlu hesap (toplayıcı hesaplar kullanıldığı takdirde nihai "son" yardımcı hesabın isminin yevmiye maddesinde yer alması gerekmektedir.)
- Alacaklı hesap (toplayıcı hesaplar kullanıldığı takdirde nihai yardımcı hesabın isminin yevmiye maddesinde yer alması gerekmektedir.)
- Meblağ (yardımcı hesaplara taksim edilenler izahat "açıklama" sütununda gösterilecektir.)
- Her kaydın dayandığı vesikaların (belgelerin) nevi ve varsa tarih ve numaraları.
Yevmiye defteri ciltli ve sahifeleri müteselsil (birbirini izleyen) sıra numaralı olur. Ancak vergi yasalarına göre müteharrik (oynar) yapraklı yevmiye defterinin kullanılmasına müsaade olunduğu takdirde vergi yasalarına uygun olmak koşuluyla bu defterler de kullanılabilir.
Yevmiye defterlerine geçirilecek kayıtlar haklı sebep olmaksızın on günden fazla geciktirilemez.
Türk Ticaret Yasası'nın 70. maddesinde her kaydın dayandığı vesikanın nevinin ve varsa tarih ve numaralarının gösterilmesi öngörülmüş bulunmaktadır. Bu hüküm yevmiye defterine geçirilen maddelerin açık bir biçimde bir belgeye dayandırılmasının zorunlu kılındığını göstermektedir.
Defter kayıtlarının belgeye dayandırılması vergi hukuku ilkelerindendir. Bir başka anlatımla Vergi Usul Yasası hükümlerine göre tutulan ve üçüncü şahıslarla olan münasebet ve muamelelere ait olan kayıtların kanıtlanması, bir başka anlatımla belgeye bağlanmış olması zorunlu kılınmıştır.
Yevmiye defterlerinin en az tutulduğu veyahut da ait olduğu yılı izleyen yılın en geç ocak ayı sonuna kadar notere ibraz edilerek, son kaydın altına noterce "görülmüştür" sözünün yazılması ve noter mührü üzerine noterce imza atılarak söz konusu noter tarafından tasdik edilmiş olması gerekir.
Türk Ticaret Yasası'nın 85. maddesi hükmü gereği olarak yasaya uygun surette tutulan ve birbirini teyit eden (doğrulayan) ticari defterlerin münderecatı (içeriği) sahibi lehine delil olarak kabul edilir. Ancak karşı tarafın yasaya uygun olarak tutulmuş olan ve birbirini doğrulayan defterleri mevcut ise ve bu defterdeki kayıtlar, belgelerle veyahut da kabul edilebilir delillerle kanıtlanabiliyorsa, bu takdirde ispat niteliği olan ve yasalara uygun olarak tutulmuş defter kayıtları esas alınır.
Bu bağlamda kapanış tasdiki yapılmamış olan defterlerin sahibi lehine delil olarak kabul edilmesi mümkün değildir. Dolayısıyla "TTK'nın 70. maddesine göre kapanış tasdikini içermeyen yevmiye defterinin geçerli sayılamayacağının gözönünde tutulmaması usule ve yasaya aykırıdır. (Moroğlu, Erdoğan "Notlu-İçtihatlı Türk Ticaret Kanunu ve ilgili Mevzuat" Beta Yayıncılık 7. baskı-İstanbul-Ocak 2001, Sf: 97) (1)
"...Ticari defterlerin sahibinin lehine delil olabilmesi için TTK'nın 85. maddesi uyarınca yasaya uygun olarak tutulmaları şarttır. Yevmiye defterinin yasaya uygun tutulmuş sayılabilmesi için ise, TTK'nın 70. maddesinin son fıkrasına göre yıl sonu tasdikinin bulunması gerekir." (Batıder, C.XVI.S.1s.92-94, Moroğlu age Sf: 98) (2)
Uygulamada özellikle yevmiye defterlerinin kapanış tasdiklerinin ihmal edildiği, bu bağlamda bilgisayarla tutulan kayıtlarda ise son yıllarda kapanış tasdiklerinin hiç dikkate alınmadığı gözlenmektedir. Oysa kapanış tasdikleri Türk Ticaret Yasası'nın emredici hükümleri arasında yer almakta olup, yapılmayan tasdik işlemi defterlerin delil olma özelliğinin yok sayılması sonucuna bağlanmış bulunmaktadır. Bu bağlamda bilanço esasına göre defter tutan yükümlülerin defter kayıtlarını Türk Ticaret Yasası'nın 70. maddesine uygun tutmaları ve kapanış tasdiklerini de bu bağlamda yaptırmış olmaları yasal zorunluluk olmaktadır.
(1) YHGK'nın 07.04.1982 gün ve E.No: 79/1810, K.No: 82/335 sayılı kararı,
(2) Y.11.HD'nin 17.06.1991 gün ve E.No: 90/2463, K.No: 71/4203 sayılı kararı.
