Ynt: deneme süresi
Merhaba,
İsterseniz konuyu toparlayalım;
A - GENEL OLARAK
İş sözleşmesi ile sürekli ve kişisel bir ilişki kurmak durumunda olan işçi ile işveren, kesin olarak bağlanmadan evvel işveren açısından işçinin bilgisi, yetenekleri, çalışkanlığı ve kişiliği konusunda, işçi açısından işyeri ve çalışma koşullarının kendisine uygun olup olmadığını anlamak açısından deneme süresi kararlaştırması bir zorunluluk olarak ortaya çıkar. İş Kanunu'nun 15'nci maddesi ile 9'ncı maddesinin 2'nci fıkrası uygulamadaki bu ihtayacı gidermeye yönelik bir düzenleme içermektedir.
Akdedilen her sözleşme otomatikmen deneme süreli değildir. Tarafların deneme süresini kararlaştırmış olması gerekir. Deneme süresinin bireysel iş sözleşmesi ile kararlaştırılması halinde, deneme süresi en fazla iki aydır. Ancak bu sürenin toplu iş sözleşmesi ile azami dört ay olarak belirlenmesi mümkündür.
Taraflar deneme süresi içersinde, sözleşme ister belirli süreli olsun ister belirsiz süreli olsun, bildirim süresine uymaksızın iş sözleşmesini deneme süresi içerisinde derhal feshedebilirler. Ancak, işçinin feshe kadar gerçekleşen ücret ve diğer tüm işçilik haklarından yararlanma hakkı saklıdır.
Deneme süresi, sürekli iş sözleşmelerinde kararlaştırılabilir. Süreksiz işlerde deneme süresine ilişkin 15'nci madde hükmü uygulanmaz. (işK mad. 10/II)
B - DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİNİN KURULMASI VE SONA ERMESİ
1. KURULMASI
Deneme süresi, bağımsız bir iş sözleşmesi olmayıp, belirli ya da belirsiz süreli iş sözleşmesinin başında yer alan bir süredir. Şüphesiz, tarafların deneme amacı ile belirli süreli iş sözleşmesi akdetmesi mümkündür. Ancak bu durumda, deneme süreli bir iş sözleşmesi değil; başlı başına deneme için yapılmış belirli süreli iş sözleşmesi söz konusu olur. Deneme amaçlı belirli süreli iş sözleşmeleri ise, deneme süresine ilişkin kurallara değil; belirli süreli sözleşmelerle ilgili kurallara tabi olurlar.
Yukarıda da ifade edildiği üzere, yeni işe alınmış işçinin muhakkak suretle deneme amaçlı alındığı sonucunun işin doğası gereği olduğu şeklinde bir görüş, İş Kanunu'nun 15'nci maddesinin ifadesi karşısında kabul edilemez. Tarafların deneme süresini açıkca kararlaştırmış olması zorunludur. İşverenin ya da işçinin saikinin deneme süresinin kararlaştırılmasına yönelik olması deneme süreli iş ilişkisinin varlığı açısından yeterli değildir.
Zincirleme yapılan iş sözleşmelerinde, deneme süresi, ilk sözleşme için hüküm ifade eder. İşyerinde çalışma sisteminin değişmesi gibi objektif haklı nedenlerin bulunması durumu hariç, sonraki sözleşmeler için deneme süresi öngörülemez. Zira, böyle hallerde, amacın denemek değil; deneme süresi içerisinde sağlanan iş sözleşmesinin feshi kolaylığından yararlanmaktır. Aynı sonuç, ayrıldığı işyerine yeniden alınacak işçiler için de geçerlidir. Haklı neden olmadıkça ayrıldığı işyerinden ayrılan işçi için deneme süreli iş sözleşmesi akdedilemez.
2. SONA ERMESİ
İş Kanunu'nun 15'nci maddesinin 2'nci fıkrasına göre, işçi veya işveren, deneme süresi içerisinde iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın her zaman tazminatsız feshedebilirler Deneme süresi içerisinde yapılan fesih, hükümde feshi ihbar süresi öngörülmediğinden derhal fesihtir. Kararlaştırılan deneme süresinin sona ermesini bekleme zorunluluğu bulunmamaktadır. Deneme süresi içerisinde sözleşmenin feshi için feshi ihjbar süresine riayet gerekmediği gibi; geçerli ya da haklı bir nedene dayanmak zorunluluğu da bulunmamaktadır. İş sözleşmesinin feshi için, deneme süresinin amacıyla bağlantılı bir fesih nedeni de gösterilmesi zorunlu değildir; zira, tarafların herhangi bir gerekçe gösterme mecburiyet yoktur. Deneme süresi içerisinde gerçekleştirilen fesihte, gerek feshin şekli gerekse geçerli nedene ilişkin iş güvencesi hükümleri de işlemeyecektir. İş sözleşmesinin aktinden önce; fakat işçinin deneme amaçlı işe fiilen başlamasından önce feshi dahi mümkündür.
İş Kanunu'nun 15'nci maddesiyle getirilen deneme süresi içerisindeki fesih kolaylığından yararlanılabilmesi için, fesih beyanının, en geç deneme süresinin son günü karşı tarafa varmalıdır.
Deneme süresi geçtiken sonr iş sözleşmesinin feshi, belirli ya da belirsiz süreli iş sözleşmesinin feshine ilişkin genel kurallara tâbidir.
C - DENEME SÜRESİNİN UZUNLUĞU; BAŞLANGICI VE HESABI
İş Kanunu'nun 15'nci maddesine göre, deneme süresi, iş sözleşmesiyle öngörüldüğünde, "en çok iki ay" olup; TİS (TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ) ile dört aya kadar uzatılabilir.
Bu hükme göre, iş sözleşmesinde öngörülmesi halinde, iki aydan fazla deneme süresi kararlaştırılamaz. Azami süre 2 aydır. Buna karşılık, taraflar deneme süresi olarak iki aydan daha az süreyi kararlaştırabilirler. Asgari süre olarak Kanun'da her hangi bir sınırlandırma yer almamaktadır. İki aydan fazla deneme süresinin kararlaştırılması halinde, aşan kısım geçersizdir. (BK mad. 20/II)
Deneme süresi, işçinin fiilen işe başladığı tarihten başlar. Hastalık gibi durumlarda deneme süresi kesilmeden işlemeye devam eder.
D - HÜKÜMLERİ
Deneme süresi kararlaştırılıdğında, deneme süresini de kapsayan belirli ya da belirsiz süreli tek bir iş sözleşmesi akdedilmiştir. Dolayısıyla, deneme süresi içerisinde normal bir iş sözleşmesinde doğan hak ve borçlar söz konusu olur. İşçi, iş görme, sadakat, özen, itaat yükümlülüğünü deneme süresi içerisinde de yerine getirmelidir. Bu bağlamda, işçi işletme ve iş sırları saklamakla yükümlü olduğu gibi, rekabet yapmama yasağına da tabidir. Bu süreiçerisinde işçi sosyal sigortalı sayılır; sendikaya üye olabilir, grev hakkını kullanabilir ve toplu iş sözleşmesinden yararlanabilir.
Deneme süresi geçildikten sonra, kıdem tazminatı, yıllık ücretli izin süresi veya iş güvencesinden yararlanma gibi kıdeme bağlı haklarının hesaplanmasında deneme süresi dikkate alınır. Ayrıca işçinin deneme süresi içerisinde çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır. (İşK mad. 15/II)
Kolaygelsin