T
T U R K O
Ziyaretçi
Osman Ferhat ÇANAKKALE [email protected]
Denetmen Sayısı Artarken Denetim Gücü Neden Arttırılamamaktadır?*
Kamu maliyesi aktörleri tarafından genel kabul gören ve maliye teorisinin temel varsayımlardan biri; vergi idaresinin denetim ayağının yeterli ve verimli olması gerekliliğidir. Konu ile ilgili tartışmalarda devamlı olarak Amerikan vergi idaresinin vergi denetimindeki olağanüstü yetkileri ve başarısı örnek olarak gösterilmektedir.
Bu bağlamda Ülkemizde de vergi denetiminin güçlendirilmesi yıllardır hedeflenen bir durumdur. Zira, IMF ile yapılan stand-by?ların en temel başlıkları arasında vergi denetiminin güçlendirilmesi amacı sürekli tekrar edilir.
Bu güne kadar söz konusu hedefe ulaşmak maksadıyla atılan adımlardan biri olan denetim elemanı sayısının arttırılması çalışmaları ve gelinen nokta özetle aşağıda analiz edilmeye çalışılmıştır.
Türkiye ile IMF arasında imzalanan 18?nci Stand By Düzenlemesine bağlı 3 Nisan 2002 tarihli niyet mektubunda, ?OECD standartlarına ulaşmak amacıyla, denetmenlerin sayısının 400 kadar artırılması? yapısal kriter olarak ifade edilmektedir. Görüleceği üzere denetmenlerin sayısının arttırılmasının en önemli amacı denetimde OECD standartlarına ulaşmak olarak tanımlanmıştır.
Yine 5 Nisan 2003 tarihli niyet mektubunda ise; vergi idaresinin 2003 Yılı içinde güçlendirilmesi için gerekli bazı adımların atılmış olduğu, 2003 Yılı bütçesine 400 ilave vergi denetmeninin istihdam edilmesine ilişkin kaynağın eklendiği ifade edilmektedir. Amaç, bu sefer başka bir şekilde ifade edilmiş ve ?vergi idaresinin güçlendirilmesi? olarak kaleme alınmıştır.
Geçen 6 yıllık süreçte IMF?ye verilen taahhütler fazlasıyla yerine getirilmiştir. Aşağıda yıllar itibariyle vergi denetmenliği mesleğine alınan vergi denetmen yardımcılarının sayıları yer almaktadır:*
MESLEĞE ALINMA TARİHİ SAYI
26.01.2002 138
22.02.2003 400
17.04.2004 400
07.05.2005 216
17.12.2005 200
09.09.2006 400
20.05.2007 200
25-26.11.2008 400
TOPLAM 2.354
Aşağıdaki tabloda ise yıllar itibariyle vergi denetmeni ve vergi denetmen yardımcısı sayıları yer almaktadır :
YILLAR 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Vergi Denetmeni 1678 1756 1712 1707 1768 1761 1778
Vergi Denetmen Yrd. 422 (284 + 138) 686 (286 + 400) 1.010 (610 + 400) 990 (484 + 416) 907 (407 + 400) 1.112 (912 + 200) 939 (539 + 400)
TOPLAM 2100 2442 2722 2697 2675 2873 2717
Vergi denetmeni sayılarının arttırılması sonucunda, "vergi idaresinin güçlendirilmesi" ve "vergi denetiminde OECD standartlarının yakalanması" amaçlarına ne kadar yaklaşılmıştır?
Yukarıda verilen rakamlardan hareketle 2002 ? 2008 yılları arası vergi denetmeni envanteri yapılacak olursa aşağıdaki sonuç karşımıza çıkmaktadır:
Vergi Denetmeni ve Vergi Denetmen Yardımcısı Toplamı
a. 2002 Yılı Mevcut Vergi Denetmeni Ve Yardımcısı Sayısı (2.100 ? 138) 1.962
b. 2002 ? 2008 Yılları Mesleğe Alınan Toplam Vergi Denetmen Yard. Sayısı 2.354
c. 2008 Yılında Olması Gereken Toplam Sayı (a+b) 4.316
d. 2008 Yılı Mevcut Vergi Denetmeni Ve Yardımcısı Sayısı 2.717
e. AZALIŞ (D ? C) (-) 1.599
Tabloya bakıldığında; 2002 Yılından bu yana mesleğe alınan 2.354 vergi denetmeninin %68?i, yani 1.599 vergi denetmeni şu veya bu nedenle meslekten ayrılmıştır. Rakamlara başka açıdan bakılırsa 2002 Yılında 2.100 olan vergi denetmeni sayısı, 2008 Yılına gelindiğinde 2.717?ye çıkartılabilmiş yani vergi denetmenleri 2008 Yılında 2002 Yılına göre ancak %29 arttırabilmiştir.
Yine, 19?ncu Stand By Düzenlemesi bağlı 26 Nisan 2005 tarihli Genel Niyet mektubunda dile getirildiği üzere; denetim elemanı sayısının Gelir İdaresi Başkanlığı personeli sayısının %5?i seviyesinden uluslararası standart olan %20?ye veya daha yüksek bir seviyeye çıkartılacağı söylenmektedir. Aşağıda GİB?de görevli denetim elemanı ve tüm personel sayılarının yıllar itibariyle dağılımı görülmektedir.
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Gelirler Baş Kontrolörü 177 202 205 194 197 181 204
Gelirler Kontrolörü 134 122 126 115 93 85 67
Gelirler Stajyer Kontrolörü 40 21 9 22 36 55 54
Vergi Denetmeni 1678 1756 1712 1707 1768 1761 1778
Vergi Denetmen Yrd. 422 686 1010 990 907 1112 939
TOPLAM DENETİM ELEMANI SAYISI 2451 2787 3062 3028 2675 3194 3042
TOPLAM GİB PERSONELİ 41857 41889 41620 44691 44182 42866 42276
ORAN 5,86 6,65 7,36 6,78 6,05 7,45 7,2
2002 ? 2008 döneminde denetim gücümüz %5,86 dan %7,20 seviyesine çıkartılmıştır. Ancak bu oranlar uluslar arası standart olan %20?nin çok altında kalmıştır.
Yeterli denetim elemanını sayısına ulaşılamamasının nedeni yeterli denetmen istihdamı değil yeni alınan veya mevcut denetmenlerin meslekten ayrılmalarının engellenememesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durumun öncelikle yetersiz özlük haklarından ve mesleğin olumsuzluklarından ileri geldiği ise artık bilinen bir gerçektir.
Güçlü bir gelir idaresi güçlü bir denetim sistemine bağlıdır. Etkin bir denetim ise adaleti beraberinde getirecektir. Bunun sağlanabilmesi için denetim birimlerinin mesleki sorunlarının çözülmesi öncelikli sorun olarak görülmelidir.
* www.gib.gov.tr web adresinde yayımlanan 2002 ? 2008 faaliyet raporlarından ve www.hazine.gov.tr web sayfasında yayımlanan niyet mektuplarından faydalanılmıştır.