Hamile işçilerin hakları doğum ve süt izinleri
Hamile kadın işçilerin çalıştırılmalarında dikkat edilmesi gereken hususlar ile doğum ve süt izinlerini kullandırılmalarının usul ve esasları İş ve Sosyal Sigortalar Kanunlarında belirlenmiştir.
İşverenler hamile kadın işçileri yasaların öngördüğü şekilde çalıştırmak zorundadır. Aksi takdirde haklarında idari para cezası uygulanmaktadır.
İş kanunu hamile kadın işçilere,
Doğum öncesinde ve sonrasında 8 er hafta süre ile ücretsiz izin verilmesini,
İkiz gebelik halinde doğum öncesi ücretsiz izninin 10 hafta süre ile kullandırılmasını,
Hekim tarafından sakıncalı görülmemesi ve kadın sigortalının talep etmesi halinde doğum öncesi iznini 3 haftaya kadar kullandırılarak, kullanmadığı doğum öncesi izin sürelerini doğum sonrası iznine ilave ederek kullandırmasını,
Sağlık durumlarının gerektirmesi halinde hekim raporu ile izin doğum öncesi ve sonrası izin sürelerinin uzatılmasını,
Hamilelik süresince periyodik kontrol için ücretli izin verilmesini,
Kadın işçinin isteği halinde doğum sonrası izninin bittiği tarihten itibaren 6 aya kadar ücretsiz izin verilmesini,
Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde ücretlerinden herhangi bir kesinti yapılmaksızın daha hafif işlerde çalıştırılmasın,
Çocuğunun bir yaşını doldurmasına kadar kendisinin istediği bölüntüde ve saatlerde kullanmak üzere günde bir buçuk saat süreyle süt izni verilmesini,
Öngörmüştür (4857 sayılı İK md.74)
Sosyal Sigortalar Kanununda ise hamile kadın sigortalının doğum öncesi izninin başladığı tarihten önceki bir yıl içinde 120 gün analık sigortası primi ödemiş olması ve doğum öncesi ve sonrası izin sürelerinde çalışmaması koşulu ile bu süreler için geçici iş göremezlik ödeneği verilmesini hüküm altına almıştır.
Görülüyor ki kadın işçi analık halinde korunmuştur.
Doğum iznini kullandırma
Doğum öncesi ve sonrası ücretsiz izin, hamile kadın işçiye kanunla verilmiş bir haktır.
Kadın işçinin analığı halinde bu hakkını kullanması için hekimden rapor alması gerekmediği gibi işverenin onay vermesi de söz konusu değildir. Hamile kadın işçi kanunda belirtilen süre kadar doğum öncesi ve sonrası ücretsiz iznini işverene bilgi vererek kullanma yetkisine sahiptir.
Önemli olan;
Kadın işçinin hamile olması,
Doğumdan 8 hafta önce, çoğul gebelik halinde 10 hafta önce ücretsiz izine başlamasıdır.
Hamile kadının yaptığı işin özelliği veya sağlık nedenleri, doğum öncesi ve sonrası ücretsiz iznini daha uzun süreli kullanmasını gerektiriyorsa fazladan kullanacağı bu süreler için hekim raporu gerekmektedir. Kanunda öngörülen süre kadar kullanılacak doğum öncesi ve sonrası izinler için hekim raporu gerekli değildir.
Hekimin raporunun gerekli olduğu diğer bir husus ise hamile kadın işçinin doğum öncesi iznini daha az süre ile kullanıp eksik kullandığı bu süreleri doğum sonrası iznine ilave etmek istediği durumlarda söz konusudur.
Yasa koyucu hamile kadın işçiye sağlık durumuna mani bir halin olmadığını hekim raporu ile belgelemesi ve talepte bulunması koşulları ile doğum öncesi iznini üç hafta süre ile kullanıp eksik kullandığı bu süreleri doğum sonrası iznine ilave etme hakkını tanımıştır.
Bu hakkın kullanılması da işverenin onayına bağlı değildir. Hekimin uygun görmesi yeterlidir.
Örneğin hamile kadın işçinin, çoğul gebeliği halinde kullanacağı doğum öncesi ücretsiz izin süresi on haftadır. Hekim tarafından doğum öncesi iznini dört hafta kullanmasında sağlık yönünden sakınca olmadığı onaylandığı taktirde, hamile kadın işçi ister ise doğum öncesi ücretsiz iznini dört hafta kullanıp, kullanmadığı altı haftalık süreyi doğum sonrasına ilave ederek doğum sonrası iznini ondört hafta olarak kullanabilecektir.Bunun için işverenin onay vermesi gerekmemektedir.
Hamile kadının doğum izinlerini kullanmasına işverenin müdahale etmesi Yasal olarak mümkün değildir. Ancak doğumun erken gerçekleştiği durumlarda kullanılmayan doğum öncesi izin sürelerinin doğum sonrası izine ilave edilmesi olanaksızdır. Doğumun hesaplanan tarihten önce gerçekleşmesi nedeniyle kullanılmayan doğum öncesi izin süreleri yanacaktır.
Doğum sonrası ücretsiz izin hakkı sona eren kadın işçi ister ise doğum sonrası izin hakkının sona erdiği tarihten itibaren 6 ay süre ile ücretsiz izin kullanma hakkına da sahiptir
Kadın işçinin talebi halinde işveren 6 aya kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. Ancak bu şekilde kullanılan ücretsiz izin süresi yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmayacaktır.
Hamile Kadının Çalıştırılması Periyodik kontrol ve süt izni
Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde hamile kadın işçinin sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılması zorunludur. Aksi takdirde hamile kadın işçinin işinin özelliğinden dolayı olumsuz etkilenmesi, buna bağlı olarak sağlığının bozulması hallerinde işveren işçisini bünyece uygun işte çalıştırmamasından dolayı sorumlu olacaktır.
Bu durumda işveren hakkında İş Kanunu yönünden idari para cezası uygulanacağı gibi, hamile kadın işçi bünyece uygun işte çalıştırmama nedeniyle hastalanmış ise Sosyal Sigortalar Kanunu açısından da kurum hamile kadın işçinin hastalığı nedeniyle yaptığı tedavi masraflarını işverenden isteme hakkına sahip olacaktır.
A yrıca bünyece uygun işte çalıştırılmadığı için maddi ve manevi zarara uğrayan kadın işçinin işvereni hakkında zararlarını giderme davası açması da mümkün olabilecektir.
İş kanununda işverenin kadın işçisine hamilelik süresince periyodik kontrollerini yaptırmak üzere ücretli izin vermesi de ön görülmüştür.
İşveren,hamile kadın işçisine, gerek Sosyal Sigortalar Kanunu uyarınca gebelik muayenesini yaptırması gerekse hekimin hamileliği ile ilgili olarak gerekli gördüğü periyodik kontrollerini yaptırması için ücretli izin vermek zorundadır. Hamile kadın işçinin periyodik muayene yaptırdığı süreler için ücretlerinden herhangi bir kesinti yapılması mümkün değildir. (4958 sayılı İK. Md. 74)
İş Kanunu kadın işçiye doğumdan sonra çocuğunun bir yaşını doldurmasına kadar her gün için bir buçuk saat süre ile süt iznini kullanmasına da olanak sağlamıştır.
Günlük bir buçuk saatlik süt izninin kaç bölümde ve hangi saatlerde kullanacağı kadın işçinin tercihine bağlıdır. İşverenin buna müdahalesi söz konusu değildir. Kadın işçi bir yıl süre ile kullanacağı günlük bir buçuk saatlik süt iznini nasıl kullanacaksa bunu belirleyerek işverene bildirmek zorundadır. İşveren süt iznini kadın işçi tarafından belirlendiği şekilde kullandırmak zorundadır.
Doğum izninin Sosyal Sigortalar Kanunu Bakımından Uygulanması
Doğum öncesi ve sonrası ücretsiz izin süreleri İş Kanunu ile hamile kadın işçiye sağlanmış bir hak olduğundan bu izinleri kullanması için kurum hekiminden rapor alması gerekmemektedir. Bu nedenle doğum öncesi sonrası ücretsiz iznini kullanan kadın sigortalıya bu sürelere ilişkin geçici iş göremezlik ödeneklerinin verilmesi için kurum hekimi tarafından verilmiş rapor aranmaz. Hamile kadın işçinin doğum öncesi ve sonrası sürelerde çalışmadığının işveren tarafından bildirilmesi yeterlidir.
Ancak hamile kadın işçinin kullandığı doğum öncesi veya sonrası izin süreleri İş Kanununda ön görülen sürelerden daha uzun sürmüş ise fazla olan bu süreler için kurum hekiminden rapor alınması zorunludur.
Aksi taktirde hamile kadın işçinin, Kanunda belirtilen süreler kadar doğum öncesi ve sonrası ücretsiz izinini kullandığı, çalışmadığı işverence kuruma bildirilmiş, Doğum öncesi izninin başladığı tarihten önceki bir yıl içinde 120 gün analık sigortası primi ödemiş olduğu tespit edilmiş ise
Kurumu geçici iş göremezlik ödeneğini vermek zorundadır.
Celal TOZAN
TÜRK-İŞ Sosyal Güvenlik Danışmanı
