KOOPERATİFLERİN RESMİ DEFTER KAPANIŞ TASDİKLERİ
Kooperatiflerin Genel Kurul Toplantıları sonrası, Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüklerine müracaatlarında istenen evraklar arasında yer alan Yevmiye Defteri kapanışlarının noter tasdiklerinin talep edilmesi uygulanması, meslek mensuplarının ve Kooperatiflerin ciddi anlamda mağdur olmalarına sebebiyet vermektedir.
Konuya ilişkin Kooperatifler Kanununun 98. maddesinde;
?Bu kanunda aksine açıklama olmayan hususlarda Türk Ticaret Kanunundaki Anonim Şirketlere ait hükümler uygulanır? hükmü yer almakta olup, yine TTK. nun 136. maddesi ise, ticari şirketlerin; Kolektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif şirketlerden ibaret olduğu, 18. maddesi ise adı geçen şirketlerin
tacir olduklarını ve buna göre Kooperatiflerin de tüzel kişi tacirlerin tutmakla yükümlü oldukları tüm defterleri tutmak zorunda olduklarını ve Türk Ticaret Kanununun 20/1. maddesine göre, defter tutmanın tacirlik sıfatına bağlı bir yükümlülük olduğu? hüküm altına almıştır.
Bu da göstermektedir ki, tacir sıfatına haiz olanlar (ticari şirketler; Kolektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif şirketler) defter tutmak zorundadırlar ve bu zorunluluk öncelikle TTK. amir hükümlerinin bir gereğidir. Ancak, tacir sıfatına haiz olmak aynı zamanda V.U.K., Vergi Kanunları, Muhasebe Yasalarında belirtilen usul ve esasların da birlikte ele alınarak değerlendirilmesi sonucunu doğurmaktadır.
Belirtilen hususlara ilişkin sağlıklı değerlendirme yapabilmek için hukuk ile muhasebeyi birlikte ele almak gerekmektedir.
Bilindiği üzere en geniş anlamıyla, Hukuk, Toplumda kişiler ve kurumlar arasındaki ilişkileri düzenleyen ve Devlet gücüyle kendisine uyulması yaptırıma bağlı kılınmış kurallar bütünü olup, Muhasebe ise, hesapsal kişiliğin önce kendisi, sonra da bunlarla ilişkili olanların hak ve sorumluluklarını belirlemek amacıyla varlık ve sermayelerine zaman içinde bunlardaki değer değişimlerine, yani masraf, hasılat ve kazançlarına ilişkin iş olgularını Yasaları, kurallara, ilkelere ve kurumlara uygun olarak belgeler üzerinde saptayarak hesap adı verilen çift yanlı çizgilere işleyen, izleyen, bunlarla varılan sonuçları çizelge ve raporlarla ortaya koyan, yorumlayan belgeleme ve araç olma özelliği taşıyan bir bilimdir.
Bu iki tanımlamayı bir arada ele aldığımızda ise, muhasebenin uyması gereken hukuk kaideleri ortaya çıkmaktadır.
Muhasebe;
- Vergi Usul Yasası ve Diğer Vergi Yasaları ile Türk Ticaret Yasası ve Sermaye Piyasaları?nı oluşturan Yasa? larda gösterilen hükümler çerçevesinde ve,
- Muhasebenin düzeninin yaratılması için çıkartılan Muhasebenin Temel Kavramları ile Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri çerçevesinde oluşturulmaktadır. Muhasebenin Temel Kavramları ise, 12 Maddeden oluşmaktadır, bu temel kavramlara uygun olan muhasebe düzeni ve Mali Tablolar o işletmenin gerçek durumunu yansıtacak, diğer bir anlatımla, kayıtların bu temel kavramlar çerçevesinde yaratılmamış olması o işletmenin gerçek durumunu yansıtmayacaktır.
Türk Ticaret Yasasının 66. maddesi ve sonra gelen hükümlerine göre;
Hükmi Şahıs Tacirler, Yevmiye Defteri, Defter-i Kebir, Envanter Defteri, Karar Defteri,
Hakiki Şahıs Tacirler ise, Yevmiye Defteri, Defter-i Kebir, Envanter Defteri veya işletmenin mahiyeti ve önemine göre sadece işletme defteri tutmak mecburiyetindedirler.
Vergi Usul Yasası Açısından ise;
Bilanço Esasına Göre defter tutan Mükellefler, Vergi Usul Yasası'nın 182 ve sonraki maddeleriyle getirilen hükümlere göre, Yevmiye Defteri, Defter-i Kebir, Envanter Defteri,
İşletme Hesabı Esasına Göre defter tutan Mükellefler ise, Vergi Usul Yasası'nın 193. maddesi hükümleri ışığında, İşletme Hesabı Defteri ve Envanter Defteri tutmak mecburiyetindedirler.
Ayrıca bütün mükellefler işyerinin ve işin özelliklerine ve mükellefiyetin derecesine göre ek defterlerde tutmaktadırlar.
Yasal defterlerin tasdik zamanı ile ilgili hükümler Vergi Usul Yasasının 221. maddesinde yer almıştır.
Buna göre,
a. Bilanço esasına göre defter tutacak mükelleflerin, kuruluş aşamasında kullanılacak olan defterler, kullanılmaya başlanmadan önce tasdik edilmek üzere ticaret sicili memurluğuna veya noter'e ibraz edilir. (TTY. Md. 69, VUY. Md. 223)
b. Öteden beri işe devam etmekte olanlar, defterin kullanılacağı yıldan önce gelen son ay içinde,
c. Hesap dönemi Maliye Bakanlığı tarafından tespit edilenler, defterin kullanılacağı hesap döneminden önce gelen son ay içinde,
d. Yeniden işe başlayanlar, sınıf değiştirenler ve yeni bir mükellefiyete girenler, işe başlama, sınıf değiştirme ve yeni mükellefiyete girme tarihinden önce; vergi muafiyeti kalkanlar, muaflıktan çıkma tarihinden başlayarak on gün içinde,
e. Tasdike tabi defterlerinin dolması nedeni ile veya sair sebeplerle yıl içinde yeni defter kullanmaya mecbur olanlar, bunları kullanmaya başlamadan önce, defterlerini tasdik ettirmek mecburiyetindedirler.
Ticari hayatımızda uygulaması pek görünmemekle birlikte Türk Ticaret Yasında bulunuyor olmasından ve Noterlerin bazı seneler istemiş olmasından dolayı, Türk Ticaret Yasasının 69. Maddesindeki hükümlere göre, Tasdik için notere başvurmadan önce, bağlı bulunulan Ticaret Sicili Memurluğundan sicil tasdiknamesinin alınması ve bu tasdiknamenin notere ibraz edilmesi gerekmektedir. Ayrıca gene aynı maddeye göre yasal defterlerin tacirin lehine delil olarak kabul edilebilmesi için tacirler tutmaya mecbur oldukları diğer defterlerle tutmak istedikleri defterlerin her birinin nev?i ve mahiyetleriyle sayfa sayılarını gösteren iki nüsha beyannameyi bu defterleri kullanmaya başlamadan önce sicil memuruna vermeye mecburdurlar. Ticaret Sicili Memurluğu bu beyannamelerden birisini tasdik ederek tacire geri verir.
Yasal defterlerini ertesi yılda da kullanmak isteyenler, Vergi Usul Yasasının 222. maddesi hükümlerine göre kullanacakları yılın Ocak ayı içinde, hesap dönemleri Maliye Bakanlığı?nca tespit edilen mükellefler, bu dönemin ilk ayı içinde eski defterlerindeki tasdiki yeniletmek mecburiyetindedirler.
Türk Ticaret Kanunu amir hükümleri gereği, Kapanış tasdikine tabi defterler, yevmiye defterleri ve envanter defterlerinden ibarettir. Defter-i kebir için kapanış tasdiki mecburiyeti getirilmemiştir. Türk Ticaret Yasasının 70. maddesinin son fıkrasına göre yevmiye defterinin yeni senenin en geç Ocak ayı sonuna kadar notere ibraz edilip son kaydın altına noterce (görülmüştür) sözü yazılarak mühür ve imza ile tasdik ettirilmesi gerekmektedir. Türk Ticaret Yasasının 72. maddesinde de envanter defteri ile ilgili hükümlere yer verilmiş olup ayrıca noter tarafından yapılacak muameleler hakkında Yevmiye Defterinin konu edildiği 70. maddeye atıf yapılmıştır. Envanter defterinin iş yılı bitiminden itibaren geçen üç ayı izleyen birinci ayın sonuna kadar kapatılması ve kapanış tasdikinin yapılması gerekmektedir.
Ayrıca, diğer mevzuatlarda da kapanış tasdiki ile ilgili olarak hiçbir mecburiyet getirilmemiştir.
Tasdiki mecburi olan defterlerin, süresi içinde tasdik ettirilmemesi sonucunda doğacak cezalar Vergi Usul Yasasının 352. maddesinde gösterilmiştir.
Bu hükümlere göre;
a. Yasal sürenin sonundan başlayarak bir ay geçtikten sonra tasdik ettirilen defterler hiç tasdik ettirilmemiş kabul edilmekte ve birinci derecede usulsüzlük cezası kesilmektedir.
b. Tasdiki mecburi olan defterlerden herhangi birinin tasdik muamelesinin, yasal sürenin sonundan başlayarak bir ay içinde yaptırılmış olması halinde ikinci derecede usulsüzlük cezası kesilmektedir.
Recep Yaşar SMMM
Kooperatiflerin Genel Kurul Toplantıları sonrası, Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüklerine müracaatlarında istenen evraklar arasında yer alan Yevmiye Defteri kapanışlarının noter tasdiklerinin talep edilmesi uygulanması, meslek mensuplarının ve Kooperatiflerin ciddi anlamda mağdur olmalarına sebebiyet vermektedir.
Konuya ilişkin Kooperatifler Kanununun 98. maddesinde;
?Bu kanunda aksine açıklama olmayan hususlarda Türk Ticaret Kanunundaki Anonim Şirketlere ait hükümler uygulanır? hükmü yer almakta olup, yine TTK. nun 136. maddesi ise, ticari şirketlerin; Kolektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif şirketlerden ibaret olduğu, 18. maddesi ise adı geçen şirketlerin
tacir olduklarını ve buna göre Kooperatiflerin de tüzel kişi tacirlerin tutmakla yükümlü oldukları tüm defterleri tutmak zorunda olduklarını ve Türk Ticaret Kanununun 20/1. maddesine göre, defter tutmanın tacirlik sıfatına bağlı bir yükümlülük olduğu? hüküm altına almıştır.
Bu da göstermektedir ki, tacir sıfatına haiz olanlar (ticari şirketler; Kolektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif şirketler) defter tutmak zorundadırlar ve bu zorunluluk öncelikle TTK. amir hükümlerinin bir gereğidir. Ancak, tacir sıfatına haiz olmak aynı zamanda V.U.K., Vergi Kanunları, Muhasebe Yasalarında belirtilen usul ve esasların da birlikte ele alınarak değerlendirilmesi sonucunu doğurmaktadır.
Belirtilen hususlara ilişkin sağlıklı değerlendirme yapabilmek için hukuk ile muhasebeyi birlikte ele almak gerekmektedir.
Bilindiği üzere en geniş anlamıyla, Hukuk, Toplumda kişiler ve kurumlar arasındaki ilişkileri düzenleyen ve Devlet gücüyle kendisine uyulması yaptırıma bağlı kılınmış kurallar bütünü olup, Muhasebe ise, hesapsal kişiliğin önce kendisi, sonra da bunlarla ilişkili olanların hak ve sorumluluklarını belirlemek amacıyla varlık ve sermayelerine zaman içinde bunlardaki değer değişimlerine, yani masraf, hasılat ve kazançlarına ilişkin iş olgularını Yasaları, kurallara, ilkelere ve kurumlara uygun olarak belgeler üzerinde saptayarak hesap adı verilen çift yanlı çizgilere işleyen, izleyen, bunlarla varılan sonuçları çizelge ve raporlarla ortaya koyan, yorumlayan belgeleme ve araç olma özelliği taşıyan bir bilimdir.
Bu iki tanımlamayı bir arada ele aldığımızda ise, muhasebenin uyması gereken hukuk kaideleri ortaya çıkmaktadır.
Muhasebe;
- Vergi Usul Yasası ve Diğer Vergi Yasaları ile Türk Ticaret Yasası ve Sermaye Piyasaları?nı oluşturan Yasa? larda gösterilen hükümler çerçevesinde ve,
- Muhasebenin düzeninin yaratılması için çıkartılan Muhasebenin Temel Kavramları ile Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri çerçevesinde oluşturulmaktadır. Muhasebenin Temel Kavramları ise, 12 Maddeden oluşmaktadır, bu temel kavramlara uygun olan muhasebe düzeni ve Mali Tablolar o işletmenin gerçek durumunu yansıtacak, diğer bir anlatımla, kayıtların bu temel kavramlar çerçevesinde yaratılmamış olması o işletmenin gerçek durumunu yansıtmayacaktır.
Türk Ticaret Yasasının 66. maddesi ve sonra gelen hükümlerine göre;
Hükmi Şahıs Tacirler, Yevmiye Defteri, Defter-i Kebir, Envanter Defteri, Karar Defteri,
Hakiki Şahıs Tacirler ise, Yevmiye Defteri, Defter-i Kebir, Envanter Defteri veya işletmenin mahiyeti ve önemine göre sadece işletme defteri tutmak mecburiyetindedirler.
Vergi Usul Yasası Açısından ise;
Bilanço Esasına Göre defter tutan Mükellefler, Vergi Usul Yasası'nın 182 ve sonraki maddeleriyle getirilen hükümlere göre, Yevmiye Defteri, Defter-i Kebir, Envanter Defteri,
İşletme Hesabı Esasına Göre defter tutan Mükellefler ise, Vergi Usul Yasası'nın 193. maddesi hükümleri ışığında, İşletme Hesabı Defteri ve Envanter Defteri tutmak mecburiyetindedirler.
Ayrıca bütün mükellefler işyerinin ve işin özelliklerine ve mükellefiyetin derecesine göre ek defterlerde tutmaktadırlar.
Yasal defterlerin tasdik zamanı ile ilgili hükümler Vergi Usul Yasasının 221. maddesinde yer almıştır.
Buna göre,
a. Bilanço esasına göre defter tutacak mükelleflerin, kuruluş aşamasında kullanılacak olan defterler, kullanılmaya başlanmadan önce tasdik edilmek üzere ticaret sicili memurluğuna veya noter'e ibraz edilir. (TTY. Md. 69, VUY. Md. 223)
b. Öteden beri işe devam etmekte olanlar, defterin kullanılacağı yıldan önce gelen son ay içinde,
c. Hesap dönemi Maliye Bakanlığı tarafından tespit edilenler, defterin kullanılacağı hesap döneminden önce gelen son ay içinde,
d. Yeniden işe başlayanlar, sınıf değiştirenler ve yeni bir mükellefiyete girenler, işe başlama, sınıf değiştirme ve yeni mükellefiyete girme tarihinden önce; vergi muafiyeti kalkanlar, muaflıktan çıkma tarihinden başlayarak on gün içinde,
e. Tasdike tabi defterlerinin dolması nedeni ile veya sair sebeplerle yıl içinde yeni defter kullanmaya mecbur olanlar, bunları kullanmaya başlamadan önce, defterlerini tasdik ettirmek mecburiyetindedirler.
Ticari hayatımızda uygulaması pek görünmemekle birlikte Türk Ticaret Yasında bulunuyor olmasından ve Noterlerin bazı seneler istemiş olmasından dolayı, Türk Ticaret Yasasının 69. Maddesindeki hükümlere göre, Tasdik için notere başvurmadan önce, bağlı bulunulan Ticaret Sicili Memurluğundan sicil tasdiknamesinin alınması ve bu tasdiknamenin notere ibraz edilmesi gerekmektedir. Ayrıca gene aynı maddeye göre yasal defterlerin tacirin lehine delil olarak kabul edilebilmesi için tacirler tutmaya mecbur oldukları diğer defterlerle tutmak istedikleri defterlerin her birinin nev?i ve mahiyetleriyle sayfa sayılarını gösteren iki nüsha beyannameyi bu defterleri kullanmaya başlamadan önce sicil memuruna vermeye mecburdurlar. Ticaret Sicili Memurluğu bu beyannamelerden birisini tasdik ederek tacire geri verir.
Yasal defterlerini ertesi yılda da kullanmak isteyenler, Vergi Usul Yasasının 222. maddesi hükümlerine göre kullanacakları yılın Ocak ayı içinde, hesap dönemleri Maliye Bakanlığı?nca tespit edilen mükellefler, bu dönemin ilk ayı içinde eski defterlerindeki tasdiki yeniletmek mecburiyetindedirler.
Türk Ticaret Kanunu amir hükümleri gereği, Kapanış tasdikine tabi defterler, yevmiye defterleri ve envanter defterlerinden ibarettir. Defter-i kebir için kapanış tasdiki mecburiyeti getirilmemiştir. Türk Ticaret Yasasının 70. maddesinin son fıkrasına göre yevmiye defterinin yeni senenin en geç Ocak ayı sonuna kadar notere ibraz edilip son kaydın altına noterce (görülmüştür) sözü yazılarak mühür ve imza ile tasdik ettirilmesi gerekmektedir. Türk Ticaret Yasasının 72. maddesinde de envanter defteri ile ilgili hükümlere yer verilmiş olup ayrıca noter tarafından yapılacak muameleler hakkında Yevmiye Defterinin konu edildiği 70. maddeye atıf yapılmıştır. Envanter defterinin iş yılı bitiminden itibaren geçen üç ayı izleyen birinci ayın sonuna kadar kapatılması ve kapanış tasdikinin yapılması gerekmektedir.
Ayrıca, diğer mevzuatlarda da kapanış tasdiki ile ilgili olarak hiçbir mecburiyet getirilmemiştir.
Tasdiki mecburi olan defterlerin, süresi içinde tasdik ettirilmemesi sonucunda doğacak cezalar Vergi Usul Yasasının 352. maddesinde gösterilmiştir.
Bu hükümlere göre;
a. Yasal sürenin sonundan başlayarak bir ay geçtikten sonra tasdik ettirilen defterler hiç tasdik ettirilmemiş kabul edilmekte ve birinci derecede usulsüzlük cezası kesilmektedir.
b. Tasdiki mecburi olan defterlerden herhangi birinin tasdik muamelesinin, yasal sürenin sonundan başlayarak bir ay içinde yaptırılmış olması halinde ikinci derecede usulsüzlük cezası kesilmektedir.
Recep Yaşar SMMM
