ÖLÜM HALİNDE İŞİ TERK
canlı ve var olmanın ispatı ölümdür. Ölüm bize hayatın kıymetini hatırlatır. Nasıl hastalık gelmeden sağlığın, darlık gelmeden varlığın kıymetini anlayamıyorsak ölüm gelmeden hayatın kıymetini bilemiyoruz. Ancak yakınlarımızdan birini kaybedersek derin düşüncelere dalar bir muhasebe yaparız.
Aslında ölüm hep hayatımızın bir parçası olmuştur. Hukuk sistemi içerisinde ölüm hali bir kırılma noktası olmuş, kanuni düzenlemelere bir mim koymuştur. Vergi kanunlarımızda ölüm gerçeğine duyarsız kalmamış ölüm hadisesi karşısında sükût etmiştir. Vergi kanunlarında ölüm nedeni ile ortaya çıkan hukuki duruma ilişkin çeşitli düzenlemelere yer verilmiştir.
Diğer taraftan vergi kanunlarına göre ölen kişinin vergisel yükümlülükleri sona ermemekte ancak bu yükümlülükler mirası reddetmemiş kanuni mirasçılarına geçmektedir. Bizde yazımızda ölen kişinin kanuni mirasçılarının vergisel yükümlülüklerine kısaca değinmeye çalışacağız.
II- MÜKELLEFİN ÖLÜMÜ
Bilindiği üzere ölen bir kişinin kanuni mirasçılarının medeni kanuna göre 3 ay içerisinde mirası kabul veya reddetme hakları bulunmaktadır. İlgililerin belirtilen sürede mirası reddetmemeleri halinde miras kabul edilmiş sayılır.
Medeni Kanun?a göre; kişilik, ölüm ile sona ermektedir. Vergi Usul Kanunu?nun 164. maddesine göre ise ölüm işi bırakma hükmünde olup, ölüm hadisesinin müteveffanın mirasçıları tarafından vergi dairesine bildirilmesi gerekmektedir. Ancak mükellefin ölümü ile mükellefiyetine ilişkin sorumlulukları bitmemektedir. Öncelikle işi terk bildiriminin vergi dairesine bildirilmesi gerekir. Vergi kanunlarında belirlenen sürelerde ise diğer yükümlülüklerinin yerine getirilmesi gerekmektedir.
Söz konusu yükümlülükleri ölen kişi yerine getiremeyeceğine göre bu sorumluluk Vergi Usul Kanunu?nun 12. maddesine göre mirası reddetmemiş mirasçılarına geçmektedir. Diğer taraftan kanuni mirasçılarından herhangi birinin ölen kişiye ait vergisel yükümlülükleri yerine getirmesi ile diğer mirasçılar bu sorumluluktan kurtulmaktadırlar.
Ölen bir mükellefe ilişkin olarak mirasçıları tarafından yerine getirilmesi gereken vergisel sorumluluklar aşağıdaki şekilde özetlenebilir.
1- Ölüm nedeni ile işi terk bildiriminin yapılması.
2- Vergi Beyannamelerinin verilmesi,
3- Diğer ödevlerin yerine getirilmesi.
III- ÖLÜM NEDENİ İLE İŞİ TERK BİLDİRİMİNİN YAPILMASI
Normal şartlarda işi terk mükellef tarafından 213 sayılı VUK?un 168. maddesine göre vergi dairesine 1 ay içerisinde bildirilmesi gerekir. Yine VUK?un 116. maddesinde ölüm nedeni ile mirasçılara geçen bildirimde bulunma ve beyanname verme sürelerine ölüm tarihinden itibaren 3 ay ekleneceği hükme bağlanmıştır. Buna göre mükellefin ölümü nedeni ile işi terk bildirimi ölüm tarihinden itibaren 4 ay içerisinde verilebilecektir.
Ancak mirasçıların işi terk bildirimini 4 ay içerisinde verebilmeleri için ölen kişiye ait faaliyetin durdurulmuş olması gerekir, eğer söz konusu faaliyet ölüm hadisesine rağmen halen devam ediyorsa ölen kişiye ait işi terk bildiriminin ölüm tarihinden itibaren 1 ay içerisinde verilmesi gerekmektedir.
IV- ÖLEN KİŞİYE AİT BEYANNAMELERİN VERİLMESİ
Ölen mükellefin ölüm tarihine kadar faaliyette bulunduğu (önceki) aylara/yıllara ait verilmemiş beyannameleri ile ölüm tarihinde içinde bulunulan ayın/yılın başlangıcı ile ölüm tarihi arasındaki döneme tekabül eden kıst dönem beyannamelerinin verilmesi mirasçılara geçen ödevlerdendir.
Konuyu bir örnekle açıklamaya çalışırsak 12 Şubat 2009 tarihinde vefat eden bir mükellefin beyannamelerinin verilme süresi aşağıdaki gibi olacaktır:
Beyanname Türü
Normal Verilme Zamanı
Ölüm Nedeniyle verilme Zamanı
1- 2008 yılına ait YGV
01?25 Mart 2009
12 Haziran 2009
2- 2008/4 Gel. Geç V.
01?14 Şubat 2009
01?14 Mayıs 2009
3- 2009/1 Muhtasar
01?23 Şubat 2009
01?23 Mayıs 2009
4- 2009/1 KDV
01?24 Şubat 2009
01?24 Mayıs 2009
5- 2009/2 Muhtasar
01?23 Mart 2009
01-23 Haziran 2009 (Kıst)
6- 2009/2 KDV
01?24 Mart 2009
01-24 Haziran 2009 (Kıst)
7- 2009 yılına ait YGV
01?25 Mart 2010
12 Haziran 2009 (Kıst)
8- 2009/1 Gel. Geç V.
01?14 Mayıs 2009
Beyanname verilmez.
? Gelir vergisi beyannamesinin verilme süresi için 193 sayılı GVK?da; Bir takvim yılına ait beyannamenin ölüm halinde, ölüm tarihinden itibaren 4 ay içinde verileceği hükme bağlandığından içinde bulunulan takvim yılına ait Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesinin ölüm tarihinden itibaren 4 ay içerisinde verilmesi gerekmektedir.
? Önceki yıla ait Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesinin verilme süresi dönembaşı ile ölüm tarihi arasındaki döneme ilişkin Yıllık Gelir Vergisi beyannamesinin verilme süresinde sonraki bir tarihe rastlaması halinde her iki beyannamede, kıst döneme ait beyannamenin verilme süresi içerisinde verilecektir.
? Diğer beyannameler için kendi mevzuatında belirlenen süreye Vergi Usul Kanunu?nun 16. maddesi gereğince 3 ay eklendikten sonra ortaya çıkan sürede verilecektir.
? Mükellefin vefat etiği tarihi içine alan 2009/1 gelir geçici vergisi beyannamesinin verilme süresi aynı döneme ait Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesinin verilme süresinden sonraki tarihte olması nedeni ile 2009/1 gelir geçici vergisi beyannamesinin verilmesine gerek bulunmamaktadır.
? Ölen kişi adına ölümünden sonra tahakkuk eden vergiler beyanname verme süresi içerisinde ödenmesi gerekmektedir.
? Ölen kişi adına ikmalen, resen ve idarece tahakkuk ettirilen vergileri tahakkuk tarihinden itibaren 1 ay içerisinde ödenir.
? Cezaların şahsiliği kuralı gereğince mükellefin ölümü halinde, mükellefin fiil ve işlemlerinden kaynaklanan ve kesilmiş/ kesilecek, tahakkuk etmiş ve tahakkuk edecek usulsüzlük, özel usulsüzlük, vergi ziyaı vb. vergi cezaları kesilmez, kesilmiş cezalar terkin edilir.
V- MİRASÇILARIN İŞE BAŞLAMA BİLDİRİMİ
Bir mükellefin ölümü üzerine mirasçıların işletmeyi devam ettirmeme yönünde karar vermeleri halinde bu ticari işletme bünyesindeki hak ve borçları ölüm tarihi itibariyle bir mal varlığına ya da borca dönüştürülür ve işletmenin faaliyetine bu şekilde son verilir.
Ancak mirasçıların faaliyete devam etmek istemeleri halinde işe başlamayı vergi dairesine bildirmek zorundadırlar. İşe başlamanın bildirilmesinde ise iki türlü durum ortaya çıkmaktadır.
? Murise ait işletmenin faaliyeti, ölüm tarihi itibariyle fiilen sona erdirilmiş ve mirasçıların mirası kabul etmesi üzerine tekrar faaliyete başlanması halinde işe başlama bildiriminin işe başlamadan önce yapılması gerekir.
? Murise ait işletmenin faaliyeti ölüm tarihi itibariyle sona erdirilmemiş ise varislerin ölüm tarihinden itibaren 1 ay içerisinde işe başlamayı vergi dairesine bildirmeleri gerekmektedir.
VI- DİĞER HUSUSLAR
Murisin faaliyetine yönelik hesaplarının ölüm tarihi itibariyle kapatılması ve işe devam eden mirasçıların hesaplarının ise yeniden açılması şartıyla murisin mevcut defter ve belgelerinin hesap dönemi sonuna kadar, işe devam eden mirasçılar tarafından kullanılması mümkün bulunmaktadır.
Ayrıca, işe devam eden mirasçıların söz konusu hesap döneminin son ayı içinde yeni hesap dönemi için kendi adlarına defter tasdik ettirmeleri ve usulüne uygun olarak belgelerini anlaşmalı matbaalara bastırmak veya notere tasdik ettirmek suretiyle kullanmaları gerekmektedir.
Muris adına kayıtlı ÖKC, mirasçılar tarafından mali hafızası değiştirilmeksizin vergi dairesince mali bilgilerinin tespit edilmesi, cihaz üzerinde yapılacak mükellefiyet bilgileri düzeltmesi ve yeni levha çıkartılması halinde kullanılabilecektir.
Ölen mükellefin faaliyette bulunduğu dönemlere ilişkin yasal defter ve belgelerinin muhafaza ve ibraz yükümlülüğü mirasçılarına geçmektedir.
Ölen mükellefin tüm vergi borçlarından, veraset ilamı esas alınarak her bir mirasçı hissesine düşen miras payı oranında sorumlu bulunmaktadır.
Ferdi bir işletmenin sahibinin ölümü halinde, kanuni mirasçılar tarafından işletmenin faaliyetine devam olunması ve mirasçılar tarafından işletmeye dâhil iktisadi kıymetlerin kayıtlı değerleriyle aynen devir alınması halinde değer artış kazancı ve KDV hesaplanmayacaktır.
Varislerin kendilerine intikal eden miras dolayısı ile Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesi vermeleri ölüm nedeni ile kendi adlarına doğan bir mükellefiyettir.
Yazar:MehmetSAY*
canlı ve var olmanın ispatı ölümdür. Ölüm bize hayatın kıymetini hatırlatır. Nasıl hastalık gelmeden sağlığın, darlık gelmeden varlığın kıymetini anlayamıyorsak ölüm gelmeden hayatın kıymetini bilemiyoruz. Ancak yakınlarımızdan birini kaybedersek derin düşüncelere dalar bir muhasebe yaparız.
Aslında ölüm hep hayatımızın bir parçası olmuştur. Hukuk sistemi içerisinde ölüm hali bir kırılma noktası olmuş, kanuni düzenlemelere bir mim koymuştur. Vergi kanunlarımızda ölüm gerçeğine duyarsız kalmamış ölüm hadisesi karşısında sükût etmiştir. Vergi kanunlarında ölüm nedeni ile ortaya çıkan hukuki duruma ilişkin çeşitli düzenlemelere yer verilmiştir.
Diğer taraftan vergi kanunlarına göre ölen kişinin vergisel yükümlülükleri sona ermemekte ancak bu yükümlülükler mirası reddetmemiş kanuni mirasçılarına geçmektedir. Bizde yazımızda ölen kişinin kanuni mirasçılarının vergisel yükümlülüklerine kısaca değinmeye çalışacağız.
II- MÜKELLEFİN ÖLÜMÜ
Bilindiği üzere ölen bir kişinin kanuni mirasçılarının medeni kanuna göre 3 ay içerisinde mirası kabul veya reddetme hakları bulunmaktadır. İlgililerin belirtilen sürede mirası reddetmemeleri halinde miras kabul edilmiş sayılır.
Medeni Kanun?a göre; kişilik, ölüm ile sona ermektedir. Vergi Usul Kanunu?nun 164. maddesine göre ise ölüm işi bırakma hükmünde olup, ölüm hadisesinin müteveffanın mirasçıları tarafından vergi dairesine bildirilmesi gerekmektedir. Ancak mükellefin ölümü ile mükellefiyetine ilişkin sorumlulukları bitmemektedir. Öncelikle işi terk bildiriminin vergi dairesine bildirilmesi gerekir. Vergi kanunlarında belirlenen sürelerde ise diğer yükümlülüklerinin yerine getirilmesi gerekmektedir.
Söz konusu yükümlülükleri ölen kişi yerine getiremeyeceğine göre bu sorumluluk Vergi Usul Kanunu?nun 12. maddesine göre mirası reddetmemiş mirasçılarına geçmektedir. Diğer taraftan kanuni mirasçılarından herhangi birinin ölen kişiye ait vergisel yükümlülükleri yerine getirmesi ile diğer mirasçılar bu sorumluluktan kurtulmaktadırlar.
Ölen bir mükellefe ilişkin olarak mirasçıları tarafından yerine getirilmesi gereken vergisel sorumluluklar aşağıdaki şekilde özetlenebilir.
1- Ölüm nedeni ile işi terk bildiriminin yapılması.
2- Vergi Beyannamelerinin verilmesi,
3- Diğer ödevlerin yerine getirilmesi.
III- ÖLÜM NEDENİ İLE İŞİ TERK BİLDİRİMİNİN YAPILMASI
Normal şartlarda işi terk mükellef tarafından 213 sayılı VUK?un 168. maddesine göre vergi dairesine 1 ay içerisinde bildirilmesi gerekir. Yine VUK?un 116. maddesinde ölüm nedeni ile mirasçılara geçen bildirimde bulunma ve beyanname verme sürelerine ölüm tarihinden itibaren 3 ay ekleneceği hükme bağlanmıştır. Buna göre mükellefin ölümü nedeni ile işi terk bildirimi ölüm tarihinden itibaren 4 ay içerisinde verilebilecektir.
Ancak mirasçıların işi terk bildirimini 4 ay içerisinde verebilmeleri için ölen kişiye ait faaliyetin durdurulmuş olması gerekir, eğer söz konusu faaliyet ölüm hadisesine rağmen halen devam ediyorsa ölen kişiye ait işi terk bildiriminin ölüm tarihinden itibaren 1 ay içerisinde verilmesi gerekmektedir.
IV- ÖLEN KİŞİYE AİT BEYANNAMELERİN VERİLMESİ
Ölen mükellefin ölüm tarihine kadar faaliyette bulunduğu (önceki) aylara/yıllara ait verilmemiş beyannameleri ile ölüm tarihinde içinde bulunulan ayın/yılın başlangıcı ile ölüm tarihi arasındaki döneme tekabül eden kıst dönem beyannamelerinin verilmesi mirasçılara geçen ödevlerdendir.
Konuyu bir örnekle açıklamaya çalışırsak 12 Şubat 2009 tarihinde vefat eden bir mükellefin beyannamelerinin verilme süresi aşağıdaki gibi olacaktır:
Beyanname Türü
Normal Verilme Zamanı
Ölüm Nedeniyle verilme Zamanı
1- 2008 yılına ait YGV
01?25 Mart 2009
12 Haziran 2009
2- 2008/4 Gel. Geç V.
01?14 Şubat 2009
01?14 Mayıs 2009
3- 2009/1 Muhtasar
01?23 Şubat 2009
01?23 Mayıs 2009
4- 2009/1 KDV
01?24 Şubat 2009
01?24 Mayıs 2009
5- 2009/2 Muhtasar
01?23 Mart 2009
01-23 Haziran 2009 (Kıst)
6- 2009/2 KDV
01?24 Mart 2009
01-24 Haziran 2009 (Kıst)
7- 2009 yılına ait YGV
01?25 Mart 2010
12 Haziran 2009 (Kıst)
8- 2009/1 Gel. Geç V.
01?14 Mayıs 2009
Beyanname verilmez.
? Gelir vergisi beyannamesinin verilme süresi için 193 sayılı GVK?da; Bir takvim yılına ait beyannamenin ölüm halinde, ölüm tarihinden itibaren 4 ay içinde verileceği hükme bağlandığından içinde bulunulan takvim yılına ait Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesinin ölüm tarihinden itibaren 4 ay içerisinde verilmesi gerekmektedir.
? Önceki yıla ait Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesinin verilme süresi dönembaşı ile ölüm tarihi arasındaki döneme ilişkin Yıllık Gelir Vergisi beyannamesinin verilme süresinde sonraki bir tarihe rastlaması halinde her iki beyannamede, kıst döneme ait beyannamenin verilme süresi içerisinde verilecektir.
? Diğer beyannameler için kendi mevzuatında belirlenen süreye Vergi Usul Kanunu?nun 16. maddesi gereğince 3 ay eklendikten sonra ortaya çıkan sürede verilecektir.
? Mükellefin vefat etiği tarihi içine alan 2009/1 gelir geçici vergisi beyannamesinin verilme süresi aynı döneme ait Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesinin verilme süresinden sonraki tarihte olması nedeni ile 2009/1 gelir geçici vergisi beyannamesinin verilmesine gerek bulunmamaktadır.
? Ölen kişi adına ölümünden sonra tahakkuk eden vergiler beyanname verme süresi içerisinde ödenmesi gerekmektedir.
? Ölen kişi adına ikmalen, resen ve idarece tahakkuk ettirilen vergileri tahakkuk tarihinden itibaren 1 ay içerisinde ödenir.
? Cezaların şahsiliği kuralı gereğince mükellefin ölümü halinde, mükellefin fiil ve işlemlerinden kaynaklanan ve kesilmiş/ kesilecek, tahakkuk etmiş ve tahakkuk edecek usulsüzlük, özel usulsüzlük, vergi ziyaı vb. vergi cezaları kesilmez, kesilmiş cezalar terkin edilir.
V- MİRASÇILARIN İŞE BAŞLAMA BİLDİRİMİ
Bir mükellefin ölümü üzerine mirasçıların işletmeyi devam ettirmeme yönünde karar vermeleri halinde bu ticari işletme bünyesindeki hak ve borçları ölüm tarihi itibariyle bir mal varlığına ya da borca dönüştürülür ve işletmenin faaliyetine bu şekilde son verilir.
Ancak mirasçıların faaliyete devam etmek istemeleri halinde işe başlamayı vergi dairesine bildirmek zorundadırlar. İşe başlamanın bildirilmesinde ise iki türlü durum ortaya çıkmaktadır.
? Murise ait işletmenin faaliyeti, ölüm tarihi itibariyle fiilen sona erdirilmiş ve mirasçıların mirası kabul etmesi üzerine tekrar faaliyete başlanması halinde işe başlama bildiriminin işe başlamadan önce yapılması gerekir.
? Murise ait işletmenin faaliyeti ölüm tarihi itibariyle sona erdirilmemiş ise varislerin ölüm tarihinden itibaren 1 ay içerisinde işe başlamayı vergi dairesine bildirmeleri gerekmektedir.
VI- DİĞER HUSUSLAR
Murisin faaliyetine yönelik hesaplarının ölüm tarihi itibariyle kapatılması ve işe devam eden mirasçıların hesaplarının ise yeniden açılması şartıyla murisin mevcut defter ve belgelerinin hesap dönemi sonuna kadar, işe devam eden mirasçılar tarafından kullanılması mümkün bulunmaktadır.
Ayrıca, işe devam eden mirasçıların söz konusu hesap döneminin son ayı içinde yeni hesap dönemi için kendi adlarına defter tasdik ettirmeleri ve usulüne uygun olarak belgelerini anlaşmalı matbaalara bastırmak veya notere tasdik ettirmek suretiyle kullanmaları gerekmektedir.
Muris adına kayıtlı ÖKC, mirasçılar tarafından mali hafızası değiştirilmeksizin vergi dairesince mali bilgilerinin tespit edilmesi, cihaz üzerinde yapılacak mükellefiyet bilgileri düzeltmesi ve yeni levha çıkartılması halinde kullanılabilecektir.
Ölen mükellefin faaliyette bulunduğu dönemlere ilişkin yasal defter ve belgelerinin muhafaza ve ibraz yükümlülüğü mirasçılarına geçmektedir.
Ölen mükellefin tüm vergi borçlarından, veraset ilamı esas alınarak her bir mirasçı hissesine düşen miras payı oranında sorumlu bulunmaktadır.
Ferdi bir işletmenin sahibinin ölümü halinde, kanuni mirasçılar tarafından işletmenin faaliyetine devam olunması ve mirasçılar tarafından işletmeye dâhil iktisadi kıymetlerin kayıtlı değerleriyle aynen devir alınması halinde değer artış kazancı ve KDV hesaplanmayacaktır.
Varislerin kendilerine intikal eden miras dolayısı ile Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesi vermeleri ölüm nedeni ile kendi adlarına doğan bir mükellefiyettir.
Yazar:MehmetSAY*
