Ynt: Yevmiye Kaydı
PERSONELE AYIN (ERZAK) OLARAK VERİLEN ÜCRETLERİN VERGİLENDİRİLMESİ VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Ramazan ayının gelmesi ile işletmeler zaman zaman ayni yardımlar yapmakta, özellikle gıda yardımları ile çalışanlarına destek vermektedirler. Söz konusu yardımlar çalışanlar açısından faydalı olmakla beraber işletmeye bağlılığı artırmakta ve işletme ile çalışanlar arasında birlik beraberliğin güçlenmesine de katkıda bulunmaktadır.
Bu Ramazan ayında olduğu gibi özel dönemlerde personeline yardım adı altında erzak paketleri dağıtan işletmelerin vergi kanunları karşısındaki durumu ve söz konusu olayın muhasebeleştirilmesi uygulamada tereddüt uyandıran bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yazımızda bu tür yardımların vergilendirilmesini ve muhasebeye aktarılmasını açıklamaya gayret edeceğiz.
Gelir Vergisi Kanunu Karşısındaki Durum
GVK?nun 61. maddesinde ücret; ?İşverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir? şeklinde tanımlanmıştır. Ücretin tanımından açıkça anlaşılacağı üzere para ile (nakit) ödeme dışında ?ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatler? de ücret olarak kabul edilmektedir.
Hizmet karşılığı verilen ayınlar, verildiği gün ve yerdeki ortalama perakende fiyatları ile değerlenir (GVK.m.63). Perakende fiyat; işlendikten sonra veya aynen tekrar satışa arz edilmeyecek ve normal bir tüketicinin ortalama ihtiyacını geçmeyecek miktardaki satışlara uygulanan fiyatı ifade eder. Ayni değerin verildiği gün ve yerde, bu tür satışlar için uygulanan birden fazla fiyat varsa, bunların ortalaması alınır. Uygulama pratikliği açısından aşağıdaki yöntemlerde izlenebilir[1].
- İşveren, ücretliye verdiği malın perakende satışını yapmakta ise, değerleme kendi perakende satış fiyatının ortalaması ile yapılabilir.
- Ücretliye verilen ayni değer, hariçten satın alınmış ve satın alınan miktar, normal bir tüketicinin ortalama ihtiyacını aşmıyorsa, diğer bir deyimle perakende satış fiyatı ile alınmışsa, alış fiyatı ile değerlendirilebilir.
Büyük bir parti halinde alınma varsa, satın alma fiyatının o yerdeki perakende satış fiyatı ortalamasına tekabül ettiği söylenemez. Ortalama perakende satış fiyatının ayrıca tespiti, değerlemenin ona göre yapılması gereklidir. Bu durumlarda, alış fiyatı ile, değerleme fiyatı arasındaki farkın, masraf hesaplarına alacak yazılması icap eder.
- İşveren, ücretliye kendi imal ettiği (ve perakende satışını yapmadığı) bir kıymeti verdiğinde, gene piyasadaki ortalama perakende satış fiyatı ile değerleme yapmak zorundadır. Ortalama perakende satış fiyatının, gerektiğinde, mükellefin müracaatı üzerine takdir komisyonlarınca da tespiti mümkündür.
Bu durumda çalışanlara yapılan gıda yardımları çalışan açısından ?ücret?dir. Bu yardım karşılığında çalışan kişi bir işverene tabi ve belirli işyerine bağlı olarak erzak bedeli+KDV kadar net bir menfaat sağlamış olacaktır. Dolayısıyla, sağlanan bu net menfaatin brüt tutarının hesaplanarak, menfaatin elde edildiği aydaki brüt ücretine ilavesi gerekmektedir[2].
Ayın olarak yapılan ödemeler SSK primlerinin hesabına esas tutulacak tutarın tespitinde dikkate alınmayacaktır. Ayın olarak verilen ödemeler, sadece gelir vergisi kesintisi ve damga vergisine tabidir[3].
KDV Karşısındaki Durum
Katma Değer Vergisi Kanunu?nun verginin konusunu ve verginin konusunu teşkil eden işlemleri belirleyen 1?nci maddesinin 1 numaralı bendinde ?ticari, sınai, zirai faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetlerin? katma değer vergisine tabi olacağı hüküm altına alınmıştır.
Aynı Kanunun teslim sayılan halleri düzenleyen 3.maddenin a bendinde ?vergiye tabi malların her ne suretle olursa olsun vergiye tabi işlemler dışındaki amaçlarla işletmeden çekilmesi, vergiye tabi malların işletme personeline ücret, prim, ikramiye, hediye, teberru gibi namlarla verilmesi? nin teslim sayılacağı belirtilmiştir.
Kanunun 5. maddesinde ise ?vergiye tabi bir hizmetten işletme sahibinin, işletme personelinin veya diğer şahısların karşılıksız yararlandırılması hizmet sayılır? hükmüne yer verilmiştir.
Yapılan kanuni açıklamalardan da anlaşılacağı üzere personele ayın olarak veya hizmet olarak verilen ücretler katma değer vergisinin konusuna girmektedir. Ancak Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan 9 seri nolu Katma Değer Vergisi Genel Tebliğinde[4] şu açıklamalara yer verilmiştir.
?Katma Değer Vergisi uygulamasında personele sağlanan menfaatlerden aşağıda sayılanlar vergiye tabi değildir.
- Personele işyerinde veya müştemilatında yemek verilmesi
- Personele yatacak yer veya konut tahsisi
- Personelin toplu olarak işyerine gidip gelmesini sağlamak amacıyla yapılan taşıma hizmetleri
- Demirbaş olarak verilen giyim eşyası
İşletmenin iktisadi faaliyetini yürütmesi için yapılan ve işletmede yaratılan katma değer bir unsuru olan bu masraflar maliyetin bir parçası olduğundan personele tahsis sırasında vergiye tabi tutulmayacak bu mal ve hizmetlerin iktisabında yüklenilen vergiler ise genel hükümlere göre indirim konusu yapılabilecektir?.
Uygulama Örneği ve Muhasebe Kayıtları
Yazımızın konusunu oluşturan çalışanlara yönelik ayni yardımların muhasebeleştirilmesi konusunu bir örnek yardımıyla açıklamak, konunun anlaşılabilirliği açısından daha faydalı olacaktır.
Örneğin; ABC A.Ş. Ramazan ayında personeline birer adet erzak paketi vermiştir. Söz konusu bu malların fatura toplamı KDV (%8) dahil 21.600,00 YTL?dir.
Bu durumda işletmenin yapması gereken işlemler ve muhasebe kayıtları sırasıyla aşağıdaki şekilde olacaktır.
Satın alınan mala ilişkin toplam KDV dahil tutarı net ödeme varsayılacak ve bu tutardan brüt tutar bulunarak gider yazılacak ücret tutarı bulunacaktır. Bu brütleştirme işlemi yapılırken personelin diğer ücretlerinin birlikte ele alınması uygulanacak vergi oranının tespiti açısından önem taşıyacaktır.
Konuya ilişkin muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır.
1- Malların İlk Satın Alınması Anındaki Yapılacak Kayıt
------------------------------------------- / ----------------------------------------------
157 DİĞER STOKLAR 20.000,00
01 Personele Verilecek Mallar
191 İNDİRİLECEK KDV 1.600,00
320 SATICILAR 21.600,00
Çalışanlara yardım amaçlı satın alınan gıdaların kayda alınması
--------------------------------------------- / -------------------------------------------
2- Ücrete İlişkin Muhasebe Kayıtları
Personelin % 20?lik dilimden vergilendirildiğini varsayalım. Bu durumda brütleştirme aşağıdaki şekilde olacak ve muhasebe kaydı tamamlanacaktır.
BRÜT ÜCRET = Net Tutar / ( 1 ? ( Gelir Vergisi Oranı + Damga Vergisi ) )
GELİR VERGİSİ = Brüt Ücret x Gelir Vergisi Oranı
DAMGA VERGİSİ = Brüt Ücret x Damga Vergisi Oranı
BRÜT ÜCRET = 21.600,00 / ( 1 ? ( 0,20 + 0,006 ) )
= 21.600,00 / 0,794
= 27.204,03
GELİR VERGİSİ = ( 27.204,03 x % 20 )
= 5.440,80
DAMGA VERGİSİ = ( 27.204,03 x % 0,6 )
= 163, 22
------------------------------------------ / --------------------------------------------
720 DİREKT İŞÇİLİKLER 27.204,02
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 5.604,02
01 Gelir Vergisi ( 5.440,80 )
02 Damga Vergisi ( 163,22 )
335 PERSONELE BORÇLAR 21.600,00
------------------------------------------ / ----------------------------------------------
335 PERSONELE BORÇLAR 21.600,00
157 DİĞER STOKLAR 20.000,00
391 HESAPLANAN KDV 1.600,00
01 İLAVE EDİLECEK KDV
------------------------------------------ / -----------------------------------------------
SONUÇ
Çalışanlara yönelik özel günlerdeki ayni yardımlar yukarıda açıklanan düzenlemeler çerçevesinde ele alınması ve örnekte gösterildiği üzere muhasebe kaydına geçilmesi uygun olacaktır.
Öte yandan hesaplamaları yaparken işçi başına düşen miktarın dikkate alınmasında fayda bulunmaktadır. Zira çalışanların her biri ücret durumuna göre vergi dilimlerine girecek, dolayısıyla farklı oranlarda vergilendirilebileceklerdir.
--------------------------------------------------------------------------------
Her zaman meslektaşlarımızı bilgi üretmeye teşvik eden Mali Hukuk Bilim Uzmanı Özgür BİYAN'a katkılarından dolayı teşekkür ederim.
[1] Yılmaz ÖZBALCI; GVK Yorum ve Açıklamaları (Föy-Volan), Oluş Yayıncılık, Nisan 2006, s.516-517.
[2] Ferhat FAHRAN; ?Şirket Personeline Özel Zamanlarda Verilen Ayni Yardımların Vergilendirilmesi ile İlgili Muhasebe Kayıtları?, Yaklaşım, Sayı:110, s.230-231.
[3] YALÇIN, Hüseyin; Ücretlerin Vergilendirilmesi, Kılavuz Yayınları, İstanbul, Ekim, 1998.
[4] 31.12.1984 tarih ve 18622 sayılı Resmi Gazete.
Kaynak: REKLAM YASAKTIR
