Sayın beyhanserin,
VERGİ KANUNLARI AÇISINDAN BAĞIŞ VE YARDIMLAR
A- GELİR VERGİSİ KANUNU YÖNÜNDEN BAĞIŞ VE YARDIMLAR
Gelir vergisi mükellefleri tarafından yapılan bağış ve yardımların vergi matrahından indirilmesine ilişkin esaslar Gelir Vergisi Kanunu’nun 5228 sayılı Kanunla değişik 89. maddesinin 4, 5, 6 ve 7. fıkralarında yer almaktadır. Adı geçen madde ile bağış ve yardımların yıllık beyanname ile bildirilecek gelirden indirilmesi bir takım usul ve şartlara bağlanmıştır. Bu şartları aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz:
1- Bağış ve Yardım Yapılabilecek Kurumlar
GVK’nın 89. maddesinin 4 ila 7. fıkralarına göre yapılacak bağış ve yardımların vergi matrahından indirilebilmesi için aşağıda belirtilen kurumlara yapılması gerekmektedir.
- Genel bütçeye dahil daireler,
- Katma bütçeli daireler,
- İl özel idareleri,
- Belediyeler,
- Köyler,
- Kamu menfaatine yararlı dernekler,
- Bilimsel araştırma faaliyetinde bulunan kurum ve kuruluşlar,
- Bakanlar Kurulu’nca vergi muafiyeti tanınan vakıflar,
- Fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetinde bulunan dernek ve vakıflar,
- Ayrıca yukarıda sayılan kurum ve kuruluşların yanı sıra, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca desteklenen veya desteklenmesi uygun görülen çeşitli faaliyetlere ilişkin olarak yapılan harcamalar ile bağış ve yardımlar da GVK md. 89’a istinaden beyan edilecek gelirden indirim konusu yapılabilecektir. Adı geçen harcama, bağış ve yardımlar GVK md. 89/7’de 16 bent halinde tadadi olarak sıralanmıştır:
a) Kültür ve sanat faaliyetlerine ilişkin ticari olmayan ulusal veya uluslararası organizasyonların gerçekleştirilmesine,
b) Ülkemizin uygarlık birikiminin kültürü, sanatı, tarihi, edebiyatı, mimarisi ve somut olmayan kültürel mirası ile ilgili veya ülke tanıtımına yönelik kitap, katalog, broşür, film, kaset, CD ve DVD gibi manyetik, elektronik ve bilişim teknolojisi yoluyla üretilenler de dahil olmak üzere görsel, işitsel veya basılı materyallerin hazırlanması, bunlarla ilgili derleme ve araştırmaların yayınlanması, yurt içinde ve yurt dışında dağıtımı ve tanıtımının sağlanmasına,
c) Yazma ve nadir eserlerin korunması ve elektronik ortama aktarılması ile bu eserlerin Kültür ve Turizm Bakanlığı koleksiyonuna kazandırılmasına,
d) 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamındaki taşınmaz kültür varlıklarının bakımı, onarımı, yaşatılması, rölöve, restorasyon, restitüsyon projeleri yapılması ve nakil işlerine,
e) Kurtarma kazıları, bilimsel kazı çalışmaları ve yüzey araştırmalarına,
f) Yurt dışındaki taşınmaz Türk kültür varlıklarının yerinde korunması veya ülkemize ait kültür varlıklarının Türkiye’ye getirtilmesi çalışmalarına,
g) Kültür envanterinin oluşturulması çalışmalarına,
h) 2863 sayılı Kanun kapsamındaki taşınır kültür varlıkları ile güzel sanatlar, çağdaş ve geleneksel el sanatları alanlarındaki ürün ve eserlerin Kültür ve Turizm Bakanlığı koleksiyonuna kazandırılması ve güvenliklerinin sağlanmasına,
i) Somut olmayan kültürel miras, güzel sanatlar, sinema, çağdaş ve geleneksel el sanatları alanlarındaki üretim ve etkinlikler ile bu alanlarda araştırma, eğitim veya uygulama merkezleri, atölye, stüdyo ve film platosu kurulması, bakım ve onarımı, her türlü araç ve teçhizatın tedariki ile film yapımına,
j) Kütüphane, müze, sanat galerisi ve kültür merkezi ile sinema, tiyatro, opera, bale ve konser gibi kültürel ve sanatsal etkinliklerin sergilendiği tesislerin yapımı, onarımı veya modernizasyon çalışmalarına
ilişkin harcamalar ile bu amaçla yapılan her türlü bağış ve yardımlar.
2- Gelir Vergisi Matrahından İndirilebilecek Bağış ve Yardım Tutarı
GVK md. 89/4’e göre yapılan bağış ve yardımların tamamı vergi matrahından indirilememektedir. İndirim konusu yapılacak bağış ve yardımın miktarı, o yıla ait olarak beyan edilen gelirin % 5’i (kalkınmada öncelikli yörelerde oran % 10) ile sınırlandırılmış bulunmaktadır. İndirim konusu yapılabilecek bağış ve yardım tutarı, (varsa) geçmiş yıl zararlarının mahsubundan sonra kalan dönem kazancının % 5 ya da % 10’u olacaktır. Bağış ve yardım indiriminin zarar artırıcı bir yönü yoktur bir diğer ifadeyle bağış ve yardım indiriminden ancak dönem kazancının oluşması halinde yararlanılabilecektir. Dönem kazancının bulunmaması halinde bağış ve yardım indiriminden faydalanılması mümkün değildir. Zira Kanun lafzında “...o yıla ait beyan edilen gelir..” ifadesi yer almaktadır. Bu nedenle zarar bulunması halinde bağış ve yardım indirimi uygulanmayacaktır. Bu husus geçici vergi dönemlerinin her biri açısından da geçerlidir. Dönem kârının çıkması ancak geçmiş dönem zararının da bulunması halinde; devreden zararın mahsubundan sonra kalan tutara bağış ve yatırım indirimi uygulanacaktır. Şahıs şirketlerinde; ortakların, şirketin yaptığı bağış ve yardımları şirketteki hisseleri oranında kendi beyanlarından indirim konusu yapabilecekleri tabidir.
Öte yandan, 4842, 5228 ve 5281 sayılı Yasalar ile GVK md. 89’da yapılan düzenlemeler ile bazı bağış ve yardımların tamamının yıllık beyanname ile bildirilecek gelirden indirimine olanak sağlanmıştır:
Anılan düzenlemelere göre;
a- Kamu idare ve müesseselerine bağışlanan okul ve yüz yatak (kalkınmada öncelikli yörelerde elli yatak) kapasitesinden az olmamak üzere öğrenci yurdu ile çocuk yuvası, yetiştirme yurdu, huzurevi, bakım ve rehabilitasyon merkezi inşası dolayısıyla yapılan harcamalar veya bu tesislerin inşası için bu kuruluşlara yapılan her türlü bağış ve yardımlar ile mevcut tesislerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için yapılan her türlü nakdî ve aynî bağış ve yardımların tamamı yıllık beyanname ile bildirilecek gelirden indirilebilecektir (GVK md. 89/5).
GVK md. 89/5’in düzenlemesinde özellik arz eden hususlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
- Düzenlemedeki “okul” ifadesinden, doğrudan eğitim-öğretim hizmetlerinin verildiği temel birimlerin anlaşılması gerekmekte olup, rehberlik ve araştırma merkezi, mesleki eğitim merkezi, iş eğitim merkezi, mesleki ve teknik eğitim merkezi ve akşam sanat okulları da bu kapsamda değerlendirilecektir.
- Düzenlemedeki “sağlık tesisi” ifadesinden ise Sağlık Bakanlığı’nca sağlık tesisi kapsamında değerlendirilen kurum ve kuruluşların anlaşılması gerekmektedir.
- Düzenleme sadece doğrudan kamu müesseselerine yapılacak bağış ve yardımlar açısından geçerlidir. Okul, sağlık tesisi veya öğrenci yurduna ilişkin olarak yapılmış olsa dahi, kamu idare ve müesseseleri dışında kalan kurum veya kuruluşlara yapılacak bağış ve yardımların vergi matrahının tespitinde indirim konusu yapılıp yapılamayacağı veya hangi limitler içinde yapılabileceği genel hükümler çerçevesinde değerlendirilecektir.
b- Fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetinde bulunan dernek ve vakıflara Maliye Bakanlığı’nca belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde bağışlanan gıda, temizlik, giyecek ve yakacak maddelerinin maliyet bedelinin tamamı yıllık beyanname ile bildirilecek gelirden indirilebilecektir (GVK md. 89/6).
GVK md. 89/6’nın düzenlemesinde özellik arz eden hususlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
- Gıda, temizlik, giyecek ve yakacak maddesi bağışının dernek veya vakfa yapılmış olması gerekmektedir. İhtiyacı bulunanlara doğrudan veya başka organizasyonlar aracılığıyla yapılacak gıda, temizlik, giyecek ve yakacak yardımlarının yukarıda belirtilen maddeler kapsamında yapılmış bağış olarak değerlendirilmesi mümkün değildir.
- Bağışı kabul edecek dernek veya vakfın tüzüğünde veya senedinde ihtiyacı bulunanlara gıda, temizlik, giyecek ve yakacak yardımı yapabilmesine ilişkin hükümlerin bulunması gerekmektedir. Bununla beraber, dernek veya vakfın başka alanlarda da faaliyet gösteriyor olmasının, kamuya yararlı dernek veya vergiden muaf vakıf olup olmamasının uygulama açısından herhangi bir önemi bulunmamaktadır.
- Gıda, temizlik, giyecek ve yakacak maddesi niteliğindeki yapılacak bağışlar şartlı olarak (bedelsiz olarak ihtiyaç sahiplerine dağıtılmak üzere) yapılmalıdır.
c- Genel ve özel bütçeli kamu idareleri, il özel idareleri, belediyeler, köyler, kamu yararına çalışan dernekler, Bakanlar Kurulu’nca vergi muafiyeti tanınan vakıflar ve bilimsel araştırma faaliyetinde bulunan kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan ya da Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca desteklenen veya desteklenmesi uygun görülen ve GVK md. 89/7’de 16 bent halinde sayılan harcamalar ile bu amaçla yapılan her türlü bağış ve yardımların % 100’ü yıllık beyanname ile bildirilecek gelirden indirilebilecektir (Bakanlar Kurulu, bölgeler ve faaliyet türleri itibariyle bu oranı yarısına kadar indirmeye veya kanuni oranına kadar çıkarmaya yetkilidir) (GVK md. 89/7).
d- 3289 sayılı Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü’nün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile 17.06.1992 tarihli ve 3813 sayılı Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun kapsamında yapılan sponsorluk harcamalarının; amatör spor dalları için tamamı, profesyonel spor dalları için % 50’si yıllık beyanname ile bildirilecek gelirden indirilebilecektir (GVK md. 89/8).
Bağış ve yardım indirimi müessesesinden; yıllık gelir vergisi beyannamesi veren bütün gelir vergisi mükellefleri yukarıda açıkladığımız şartları taşımaları kaydıyla yararlanabilirler. Bir başka ifade ile müessese ticari kazanç elde eden gelir vergisi mükelleflerine münhasır değildir.
Bağış ve yardımın ayni olarak yapılması durumunda, bağışlanan veya yardım konusu yapılan mal veya hakkın varsa mukayyet değeri, mukayyet değerin bulunmaması halinde Vergi Usul Kanunu’nun 267. maddesinin 3. bendine istinaden emsal değeri ile değer tespiti yapılacaktır. Bağış veya yardımın yabancı bir para cinsinden yapılması durumunda, yardımın yapıldığı tarihteki yabancı paranın Merkez Bankası döviz alış kuru esas alınarak yapılan giderler Türk Lirası’na çevrilecektir.
3- Bağış ve Yardımlarda Belge Düzeni
Gelir Vergisi Kanunu’nun 89/4. maddesi, yapılacak bağış ve yardımların vergi matrahından indirim konusu yapılması için makbuz karşılığı yapılması şartını aramaktadır. Örneğin, kamu menfaatine yararlı bir derneğin gelir sağlamak amacıyla organize ettiği bir piyango çekilişi için alınan biletlerin bedeli ya da yine bu türden hayır kurumlarının tertip ettiği dayanışma geceleri için alınan davetiyelerin bedelleri indirim konusu yapılamaz. Bu kuruluşlara ancak makbuz karşılığı yapılan bağış ve yardımlar indirim konusu yapılabilir.
Fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetinde bulunan demek ve vakıflara yapılacak bağış ve yardımların usul ve esasları 21.03.2004 tarih ve 25409 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 251 Seri No’lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde açıklanmıştır. Anılan Tebliğ’e göre; “Gelir Vergisi Kanunu’nun 89. maddesinde yapılan düzenleme çerçevesinde, yıllık beyannamede yer alacak gelir vergisi matrahının tespitinde indirim konusu yapılacak işlemlerde bağışı yapan tarafından bir belge düzenlenmesine gerek bulunmamakta olup, varsa bağış yapılan malın edinimine ilişkin belgelerin saklanması zorunludur. Gıda bankacılığı faaliyeti ile iştigal eden dernek ve vakıflar kendi mevzuatlarının öngördüğü belgeleri düzenleyecek ve bağış yapanlara bir örneğini verecekler; ticari faaliyetle uğraşanlarca düzenlenen faturalar dernek ve vakıf tarafından muhafaza edilecektir.”
Görüldüğü üzere, gelir vergisi açısından bağış yapanın herhangi bir belge düzenleme zorunluluğu bulunmamakla birlikte bağış yapılan demek veya vakfın makbuz düzenlemesi ve bir örneğinin bağış veya yardımı yapana verilmesi mecburidir.
Öte yandan; ticari işletmeye dahil malların (gıda maddelerinin) bağışlanması durumunda bu malların maliyet bedeli Gelir Vergisi Kanunu’nun 40. maddesi çerçevesinde gider kaydedilir. Bu işlem, faturanın bir yandan gelir bir yandan da gider kaydedilmesi suretiyle gerçekleştirilir. Bağışlanan gıda maddelerinin işletmeye dahil olmaması halinde ise, söz konusu malın maliyet bedeli (KDV dahil) Gelir Vergisi Kanunu’nun 89. maddesi çerçevesinde yıllık beyannamenin bağış ve yardımlara ilişkin bölümüne yazılarak gelir vergisi matrahının tespitinde indirim olarak dikkate alınabilecektir.
GVK md. 89/5’te yer alan okul, sağlık tesisi ve öğrenci yurdu ile çocuk yuvası, yetiştirme yurdu, huzurevi, bakım ve rehabilitasyon merkezlerine ilişkin bağış ve yardımların gelir vergisi matrahının tespitinde indirimine ilişkin usul ve esaslar 10.03.2004 tarih ve 21 Sıra No.lu Gelir Vergisi Sirküleri’nde açıklanmıştır. Anılan Sirkülere göre; “Gelir vergisi mükelleflerince yapılan bağış ve yardımların ilgili kurumlardan alınacak belgelerle tevsik edilmesi yeterlidir. Dolayısıyla, bu kurum ve kuruluşlardan alınacak belgeler 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 257. maddesindeki yetkiye istinaden indirim için geçerli belge olarak kabul edilecektir.”
B- KURUMLAR VERGİSİ KANUNU YÖNÜNDEN BAĞIŞ VE YARDIMLAR
Kurumlar Vergisi Kanunu’nda bağış ve yardımlar ile ilgili hükümler sonrası mükerrer 14. maddenin 1. fıkrasının b, c, d (on alt bendi ile) bentlerinde yer almıştır. Değişiklik öncesi ise ilgili hükümler KVK’nın 14/6. maddesinde yer almaktaydı.
Esas olarak, GVK’nın 5228 sayılı Kanunla değişmeden önceki 89/2. maddesi ile KVK’nın yine değişiklik öncesi hali birbirine paralellik arz etmekteydi. 5228 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi ile birlikte iki Kanun arasındaki farklılık daha da azaltılarak gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri arasında eşitlik sağlanmaya çalışılmıştır.
5228 sayılı Yasa ile Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlarında yapılan değişikler öncesinde; gelir vergisi mükellefleri yaptıkları bağış ve yardımları ilgili yılın beyannamesinde göstermek suretiyle indirim konusu yaparken, kurumlar vergisi mükellefleri ise bu tür harcamalarını kanunla belirtilen şartlara uymak kaydıyla direkt olarak kurum kazancının tespitinde dikkate alıyorlardı. Yeni düzenleme ile birlikte bundan böyle kurumlar vergisi mükellefleri de yaptıkları bağış ve yardımları verilecek beyannamede ayrıca göstermek suretiyle indirim konusu yapacaklardır.
Kurum kazancının tespitinde gider olarak dikkate alınabilecek bağış ve yardımlar ile ilgili düzenlemeler 5228 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikler sonrası 5422 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun mükerrer 14. maddenin 1. fıkrasının b, c, d (on alt bendi ile) bentlerinde yer almaktadır. Madde metni bağış yapılacak kişi ve kurumlar ile bağış ve yardımların usul ve esaslarına yönelik düzenlemeler yönünden GVK’nın 89. maddesi ile büyük ölçüde paralellik arz etmektedir. Bu nedenle, çalışmamızın kapsamı açısından benzer usul ve esas hükümlerini tekrar etmeyecek; fakat GVK’nın 89. maddesi ile KVK mükerrer md. 14 arasındaki farklılıklar üzerinde duracağız.
Kurumlar vergisi mükellefleri, gelir vergisi mükelleflerinden farklı olarak:
- Gelir vergisi mükellefleri GVK md. 89/4’e göre “Bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunan kurum ve kuruluşlara” sadece belli (GVK 89/7. maddesinde belirtilen) faaliyetlerin gerçekleştirilmesi için yaptıkları bağış ve yardımları indirim konusu yapabileceklerken; kurumlar vergisi mükellefleri herhangi bir sınırlamaya tabi olmaksızın adı geçen kurum ve kuruluşlara genel hükümlere göre bağışta bulunabileceklerdir.
- Gelir vergisi mükellefleri GVK md. 89/4’e göre; yıllık toplam beyan edilecek gelirin % 5’ini, kalkınmada öncelikli yörelere yapılacak bağış ve yardımlarda ise % 10’unu indirim konusu yapabilirken; kurumlar vergisi mükelleflerinin KVK mük. md. 14/1-b’ye göre; yıllık kurum kazancından indirim konusu yapabilecekleri bağış ve yardım tutarı ise % 5 olarak sınırlanmıştır.
- Ayrıca, kurumlar vergisi mükellefleri için fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetinde bulunan dernek ve vakıflara bağışlanan gıda, giyecek, yakacak ve temizlik maddelerinin maliyet bedellerinin indirimi öngörülmemiştir.
C- KATMA DEĞER VERGİSİ KANUNU YÖNÜNDEN BAĞIŞ VE YARDIMLAR
Katma Değer Vergisi Kanunu açısından Türkiye’de; ticari, sınai, zirai faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslimler bedelsiz dahi olsa katma değer vergisinin konusuna girmektedir. Bedelsiz olarak yapılan mal teslimi ve hizmet ifalarında KDV matrahı bu mal ve hizmetlerin emsal bedeli olacaktır (KDVK md. 27). Kanun koyucu makalemizin giriş bölümünde belirttiğimiz saiklerle KDV açısından da ana kurala bir takım istisnalar getirmiştir. Bağış ve yardım şeklindeki bedelsiz mal teslimi ve hizmet ifalarının KDV’den istisna edilmesine ilişkin düzenleme 5228 ve 5281 sayılı Kanunlarla değişik KDVK md. 17/2-b’de yer almaktadır. Anılan maddeye göre:
“Üniversite ve yüksekokullar ile 08.06.1965 tarihli ve 625 sayılı Kanun hükümlerine tâbi özel okullar tarafından ilgili dönemdeki kapasitelerinin % 10’unu geçmemek üzere verilen bedelsiz eğitim ve öğretim hizmetleri, kanunların gösterdiği gerek üzerine bedelsiz olarak yapılan mal teslimi ve hizmet ifaları, birinci fıkrada sayılan kurum ve kuruluşlara bedelsiz olarak yapılan her türlü mal teslimi ve hizmet ifaları ile fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetinde bulunan dernek ve vakıflara Maliye Bakanlığı’nca belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde bağışlanan gıda, temizlik, giyecek ve yakacak maddelerinin teslimi, KDV’den istisna edilmiştir.”
Öte yandan yukarıda belirtilen istisna, KDVK’nın 30/a maddesi uyarınca kısmi istisna niteliğinde olup, bu teslim ve hizmetler nedeniyle yüklenilen katma değer vergileri indirim konusu yapılamamaktadır. Bağışlanan ayni kıymetin satın alınması, imali veya inşası dolayısıyla yüklenilen KDV’ler daha önceki dönemlerde indirim konusu yapılmışsa, bağışın gerçekleştiği andan itibaren “yersiz olarak indirilen KDV” olarak düzeltilmesi gerekmektedir. İndirimi mümkün bulunmayan bu KDV tutarları ise, dönem gideri olarak düşünülecek ve mükelleflerce gelir veya kurum kazancından düşülecek bağış tutarına ilave edilecektir.
III- ÖZEL KANUNLARI UYARINCA GİDER YAZILABİLECEK BAĞIŞ VE YARDIMLAR
Bağış ve yardımlar için yapılan harcamaların, mali kâra ulaşılırken gider olarak kabul edilmesine ilişkin çok sayıda özel kanunda düzenleme vardır. Aşağıdaki tabloda bu özel kanunlardan başlıcaları ile yapılan bağış ve yardımların yıllık gelir ve kurum kazancından indirimine olanak tanıyan madde numaraları özet olarak gösterilmiştir:
Kanun
Numarası
Madde Numarası
Bağış Yapılabilecek Kurum ve Kuruluşlar
2876
101
Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu
3294
9
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu ve Vakıfları
2547
56
Üniversiteler ve Yüksek Teknoloji Enstitüleri
278
13
Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu
3388
3
Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı
2828
20/b
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu İle Kuruluşlarına
7269
44, 45
Umumî Hayata Müessir Afet Felâketzedeleri İçin; Hayır Kurumları, Mahallî İdareler,
Mal Sandıkları ve Diğer Kuruluşlara Milli ve Mahalli Yardım Komiteleri
222
76
İlköğretim Kurumları
4122
12
Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Kanunu Çerçevesinde Yapılan Harcamalar
4306
7/1
Sekiz Yıllık Kesintisiz Eğitim İçin Eğitim Kurumlarına
5434
Ek.44
Emekli Sandığı Kanunu Çerçevesinde Yapılan Bağış ve Yardımlar
2955
46/b
Gülhane Askeri Tıp Akademisine
Özel kanunlarında hüküm bulunan kurum ve kuruluşlara yapılan bağış ve yardımlar için GVK md. 89/2 ve KVK md. 14/6’da öngörülen hadler geçerli değildir. Yapılan bağış ve yardım harcamalarının tamamı aksi bir düzenleme olmadıkça gider olarak kazancın saptanmasında dikkate alınır.
