Çırakların çalışma koşullarına dikkat
Geçtiğimiz haftalarda yayınladığımız ve 01.01.2009 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek Mesleki Eğitim Zorunluluğu ile ilgili yazılarımızda, işyerlerinde çalışan işçilerin çırak statüsünde çalıştırılabileceklerine ve bu suretle kendilerine yasanın aradığı diploma ve sertifika temin edilebileceğine ilişkin açıklamalara e-posta sorular geldi. Özellikle "19 yaşını geçen çıraklara" da "fazla mesai" yaptırılıp yaptırılamayacağına ilişkin sorulara aşağıda yanıt vermeye çalışacağız.
Öncelikle belirtelim ki, Meslek Eğitimi Kanunu'na dayanılarak çıkarılan Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliğinin 201/a maddesinde, "işletmede beceri eğitimi gören öğrencilerin (çırakların) görev ve sorumlulukları" arasında, "kılık kıyafet" dahil, "işyerinin şartlarına ve çalışma düzenine uymak" yer almıştır. Bu nedenle, işletmelerde uygulanan iş şartlarının ve iş düzeninin başında, iş süreleri ve fazla çalışma koşulları geldiğinden, işin düzenlenmesi ile ilgili sınırlandırıcı İş Kanunu hükümleri ile İş Sağlığı ve Güvenliği hükümleri çıraklar hakkında da uygulanacak demektir.
*****
Gerçekten, Meslek Eğitimi Kanunu'nda belirtilmemekle birlikte, "temel eğitimini ve 15 yaşını tamamlamış çocuklar" (çıraklar) için "18 yaşına kadar" öngörülen "haftalık 40 saatlik" çalışma süresi (İş K. md.71), "6 ayda bir" alınacak "sağlık kurulu raporu" şartına bağlanmıştır (İş K.md.87). Ayrıca, "18 yaşından büyük" çıraklar için de öngörülmüş bulunan haftalık en az "8-12 saatlik teorik genel ve mesleki eğitim" süresi, "haftalık iş süresinden sayılacak" ve bu süre içinde çıraklar "ücretli izinli" sayılacaklardır (MEK md.12/1).
Bunun gibi, "18 yaşını doldurmamış" çocuk ve genç işçilerin (çırakların) "fazla çalışma yapmaları yasak" olduğu gibi (İş Kanunu'na İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği, md. 8/a), "sanayie ait işlerde 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin (çırakların) gece çalıştırılması da yasaktır" (İş K. md. 73/1). Bunun gibi, her yaştaki işçilerin gece çalışmaları 7.5 saati geçemediğinden (İş K. md.69), dolayısıyla her yaştaki işçilerin "gece çalışmalarında fazla çalışma" yapmaları da yasaktır (İş Kanunu'na İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği, md. 8/a). Buna karşılık, 18 yaşından büyük işçiler (çıraklar) için getirilmiş herhangi bir sınırlama ve yasaklama bulunmaması nedeniyle, 18 yaşından büyük çıraklar işyerinde uygulanan çalışma düzeni ile "günde on bir saate kadar" çıkabilen iş sürelerine yine İş Kanunu'nun getirdiği sınırlar içinde uymak zorunda kalacaklar demektir.
*****
Bir başka deyişle, nasıl ki işçiler "işçinin onayı" ile yılda "270 saati" geçmeyecek şekilde "fazla çalışma" yapılabiliyor ise, 18 yaşından büyük "çırağın onayı" ve yılda "270 saati" geçmeyecek şekilde "fazla çalışma" yapılabilecek demektir. Nasıl ki "işçi isterse" %50 zamlı "fazla çalışma ücreti" yerine %50 zamlı "serbest zaman" (izin) kullanabiliyorsa, yine 18 yaşından büyük bu çıraklar da "isterlerse" %50 zamlı "ücret" alabilecek veya %50 zamlı "serbest zaman" (izin) kullanabilecek demektir (İş K. md. 41).
Nitekim, İş Kanunu " işçiye fazla çalışmalara ilişkin ücretini ödemeyen, hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında kullandırmayan" veya "fazla saatlerde yapılacak çalışmalar için işçinin onayını almayan" işveren için "bu durumda olan her işçi için" 2008 yılı yeniden yapılan değerleme oranına göre "181.30 YTL para cezası" öngörmüştür (İş K. md.102/c). Ancak, dikkat edilirse, maddede "yıllık 270 saat" tutarındaki fazla çalışma süresinin aşılması halinde işveren için herhangi bir "cezai yaptırım" öngörülmemiştir. Bu nedenle, yıllık 270 saatlik fazla çalışma süresi de "mutlak emredici" bir madde değil, "nispi emredici" (yol gösterici, tavsiye edici) bir maddedir. Bir başka deyişle, "işçinin onayı" alınmak ve "ücreti ödenmek" koşuluyla bu sürenin de aşılması mümkündür.
Prof. Dr. Fevzi DEMİR
Geçtiğimiz haftalarda yayınladığımız ve 01.01.2009 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek Mesleki Eğitim Zorunluluğu ile ilgili yazılarımızda, işyerlerinde çalışan işçilerin çırak statüsünde çalıştırılabileceklerine ve bu suretle kendilerine yasanın aradığı diploma ve sertifika temin edilebileceğine ilişkin açıklamalara e-posta sorular geldi. Özellikle "19 yaşını geçen çıraklara" da "fazla mesai" yaptırılıp yaptırılamayacağına ilişkin sorulara aşağıda yanıt vermeye çalışacağız.
Öncelikle belirtelim ki, Meslek Eğitimi Kanunu'na dayanılarak çıkarılan Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliğinin 201/a maddesinde, "işletmede beceri eğitimi gören öğrencilerin (çırakların) görev ve sorumlulukları" arasında, "kılık kıyafet" dahil, "işyerinin şartlarına ve çalışma düzenine uymak" yer almıştır. Bu nedenle, işletmelerde uygulanan iş şartlarının ve iş düzeninin başında, iş süreleri ve fazla çalışma koşulları geldiğinden, işin düzenlenmesi ile ilgili sınırlandırıcı İş Kanunu hükümleri ile İş Sağlığı ve Güvenliği hükümleri çıraklar hakkında da uygulanacak demektir.
*****
Gerçekten, Meslek Eğitimi Kanunu'nda belirtilmemekle birlikte, "temel eğitimini ve 15 yaşını tamamlamış çocuklar" (çıraklar) için "18 yaşına kadar" öngörülen "haftalık 40 saatlik" çalışma süresi (İş K. md.71), "6 ayda bir" alınacak "sağlık kurulu raporu" şartına bağlanmıştır (İş K.md.87). Ayrıca, "18 yaşından büyük" çıraklar için de öngörülmüş bulunan haftalık en az "8-12 saatlik teorik genel ve mesleki eğitim" süresi, "haftalık iş süresinden sayılacak" ve bu süre içinde çıraklar "ücretli izinli" sayılacaklardır (MEK md.12/1).
Bunun gibi, "18 yaşını doldurmamış" çocuk ve genç işçilerin (çırakların) "fazla çalışma yapmaları yasak" olduğu gibi (İş Kanunu'na İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği, md. 8/a), "sanayie ait işlerde 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin (çırakların) gece çalıştırılması da yasaktır" (İş K. md. 73/1). Bunun gibi, her yaştaki işçilerin gece çalışmaları 7.5 saati geçemediğinden (İş K. md.69), dolayısıyla her yaştaki işçilerin "gece çalışmalarında fazla çalışma" yapmaları da yasaktır (İş Kanunu'na İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği, md. 8/a). Buna karşılık, 18 yaşından büyük işçiler (çıraklar) için getirilmiş herhangi bir sınırlama ve yasaklama bulunmaması nedeniyle, 18 yaşından büyük çıraklar işyerinde uygulanan çalışma düzeni ile "günde on bir saate kadar" çıkabilen iş sürelerine yine İş Kanunu'nun getirdiği sınırlar içinde uymak zorunda kalacaklar demektir.
*****
Bir başka deyişle, nasıl ki işçiler "işçinin onayı" ile yılda "270 saati" geçmeyecek şekilde "fazla çalışma" yapılabiliyor ise, 18 yaşından büyük "çırağın onayı" ve yılda "270 saati" geçmeyecek şekilde "fazla çalışma" yapılabilecek demektir. Nasıl ki "işçi isterse" %50 zamlı "fazla çalışma ücreti" yerine %50 zamlı "serbest zaman" (izin) kullanabiliyorsa, yine 18 yaşından büyük bu çıraklar da "isterlerse" %50 zamlı "ücret" alabilecek veya %50 zamlı "serbest zaman" (izin) kullanabilecek demektir (İş K. md. 41).
Nitekim, İş Kanunu " işçiye fazla çalışmalara ilişkin ücretini ödemeyen, hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında kullandırmayan" veya "fazla saatlerde yapılacak çalışmalar için işçinin onayını almayan" işveren için "bu durumda olan her işçi için" 2008 yılı yeniden yapılan değerleme oranına göre "181.30 YTL para cezası" öngörmüştür (İş K. md.102/c). Ancak, dikkat edilirse, maddede "yıllık 270 saat" tutarındaki fazla çalışma süresinin aşılması halinde işveren için herhangi bir "cezai yaptırım" öngörülmemiştir. Bu nedenle, yıllık 270 saatlik fazla çalışma süresi de "mutlak emredici" bir madde değil, "nispi emredici" (yol gösterici, tavsiye edici) bir maddedir. Bir başka deyişle, "işçinin onayı" alınmak ve "ücreti ödenmek" koşuluyla bu sürenin de aşılması mümkündür.
Prof. Dr. Fevzi DEMİR