Tasarruf Değeri
Borsa Rayiç Değeri
Mukayyet Değer
Maliyet Bedeli
Vergi Değeri
Emsal Bedel
Rayiç Bedelİtibari Değer
1- Maliyet Bedeli: Maliyet bedeli, iktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi veyahut değerinin artırılması münasebetiyle yapılan ödemelerle bunlara ilişkin bilimum giderlerin toplamını ifade eder. VUK'na göre maliyet bedeli ile değerlenecek iktisadi kıymetler şunlardır:
- Gayrimenkuller
- Gayrimenkullerin mütemmim cüzüleri ve teferruatı
- Tesisat ve makineler
- Gemiler ve diğer taşıtlar
- Gayrimaddi haklar
- Alet, edevat, mefruşat ve demirbaş eşya
- Emtia
- Zirai mahsuller ve hayvanlar
2- Borsa Rayici: Borsa rayici, gerek menku kıymetler ve kambiyo borsasına, gerekse ticaret borsalarına kayıtlı olan iktisadi kıymetlerin değerlemeden evvelki son işlem gününde borsadaki işlemlerin ortalama değerlerini ifade eder. Fiyatlarda bariz kararsızlıklar görülen hallerde, son muamele günü yerine değerlemeye takaddüm eden 30 gün içindeki ortalama rayici esas olarak aldırmaya Maliye Bakanlığı yetkillidir. Borsa rayici ile değerlenecek iktisadi kıymetler:
- Hisse senetleri dışında kalan menkul kıymetler ( Malumunuz hisse senetleri alış bedelleriyle değerlenir)
- Yabancı paralar
- Yabancı para cinsinden senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar
3- Tasarruf Değeri: Tasarruf değeri, bir iktisadi kıymetin değerleme gününde sahibi için arz ettiği gerçek değerdir. Tasarruf değeri, diğer değerleme ölçütlerinden farklı olarak subjektif bir değerleme ölçüsüdür. Tasarruf değeri, vergi hukukunda sadece şüpheli hale gelmiş alacakların değerlemesinde, yani şüpheli alacak karşılığı ayrılmasında uygulanabilmektedir. Nitekim VUK'un 323 üncü maddesine göre şüpheli alacaklar için karşılık, değerleme gününün tasarruf değerine göre ayrılır.
4- Mukayyet Değer: Mukayyet değer, bir iktisadi kıymetin muhasebe kayıtlarında gösterilen hesap değeridir. Mukayyet değer ile değerlenecek iktisadi kıymetler:
- Alacaklar
- Kuruluş ve örgütlenme giderleri
- Peştamallıklar
- Aktif geçici hesap kıymetleri
- Borçlar
- Pasif geçici hesap kıymetleri
- Karşılıklar
5 - İtibari(Nominal) Değer: İtibari değer, iktisadi kıymetin üzerinde yazılı olan değeridir. Türk Lirası cinsinden kasa mevcudu itibari değerle değerlenir. Senetler ve bonolar için de kullanılır. Bir senetin üzerinde yazılı
6- Rayiç Bedel: Rayiç bedel, bir iktisadi kıymetin değerleme günündeki normal alım satım değeridir. Bu değerin tespitinde sadece işletme sahibinin satış esnasında iktisadi kıymet için isteyeceği tutarın değil, piyasada alıcı olan kişilerin de vereceği göz önünde bulundurulması gerekir. VUK mükerrer 290 ıncı maddesine göre, finansal kiralama işlemlerinde kiralayanın finansal kiralamaya konu iktisadi kıymetin üretimini veya satımını yapması halinde, iktisadi kıymetin net bilanço aktif değeri olarak rayiç bedel dikkate alınır.
7 - Emsal Bedeli ve Emsal Ücreti: Emsal bedeli, gerçek bedeli olmayan veya bilinmeyen veyahut doğru olarak tespit edilemeyen bir malın, değerleme gününde satılması halinde emsaline göre sahip olacağı değerdir. VUK' un 267'inci maddesine göre emsal bedelin üç ayrı tespit usulü bulunmaktadır. Emsal bedel tespiti öncelikle birinci sıraya "Ortalama fiyat esasına" göre yapılacaktır. Bu esasa göre emsal bedel tespit edilemez ise ikinci sıradaki "Maliyet bedeli esasına" geçilecektir. İkinci sıraya göre de emsal bedel tespit edilemezse, emsal bedel üçüncü sıradaki "Takdir esasına" göre belirlenecektir.
8- Vergi Değeri: Vergi değeri, bina ve arazinin rayiç bedelidir.
Gayrimenkuller ve Gayrimenkul Gibi Değerlenecek iktisadi Kıymetler: VUK 269 a göre iktisadi işletmelere dahil gayrimenkuller maliyet bedeli ile değerlenir. Söz konusu madde hükmüne göre aşağıdaki iktisadi kıymetler de gayrimenkuller gibi (yani maliyet bedeli ile) değerlenir:
1- Gayrimenkullerin mütemmim cüzüleri ve teferruatları
2- Tesisat ve makineler
3- Gemiler ve diğer taşıtlar
4- Gayrimaddi haklar
Gayrimenkullerde Maliyet Bedeline Dahil Olan ve Olmayan Unsurlar: Gayrimenkullerde maliyet bedeline satın alma bedelinden başka aşağıda yazılı giderler de girer:
1- Makine ve tesisatta gömrük vergileri, nakliye ve montaj giderleri
2- Mevcut bir binanın satın alınarak yıkılmasından ve arsasının tevsiyesinden mütevellit giderler.
Noter, mahkeme, kıymet takdiri, komisyon ve tellaliye giderleri ile emlak alım ve özel tüketim vergilerini maliyet bedelini ithal etmekte veya genel giderler arasında göstermekte mükellefler serbest bırakılmışlardır.