Yeni TTK'da, Ticari hükümlerle yasaklanmış işlemler ile mal ve hizmet tedarikinde geç ödemenin sonuçları
1. GİRİŞ
Bilindiği üzere, 6102 sayılı Yeni Türk Ticaret Kanunu, bazı istisnalar haricinde 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girecektir. Yeni Kanunumuz Ticaret Hayatımıza önemli yenilikler getirmektedir. Bu yeniliklerden bir tanesi olan ?Ticari hükümlerle yasaklanmış işlemler ile mal ve hizmet tedarikinde geç ödemenin sonuçları? yazımızın konusunu oluşturmaktadır.
2. GENEL KAVRAM VE AÇIKLAMALAR
2.1.Ticari İşletmeler, Ticari işlemler ve Ticari Hükümler
Ticari işletme, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde olan ve gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmelerdir.
Ticari işlemler, yeni kanunumuzun 3. Maddesinde, ? bir ticari işletmeyi ilgilendiren bütün işlem ve fiiller ticari işlemdir.? denmektedir. Yine aynı kanunun 2. Maddesinde ?ticari işlerle ilgili kanunda ticari bir hüküm bulunmayan hallerde, ticari örf ve âdete, bu da yoksa genel hükümlere göre karar verilir.? denmek suretiyle ticari işlerin tanımı ve çerçevesi belirlenerek ticari örf ve adetin de ticaret hukukunun ayrılmaz bir parçası olduğu belirtilmiştir.
Ticari hüküm, bir ticari işletmeyi ilgilendiren işlem ve fiilere ilişkin kanunlarda yazılı bulunan hükümlerdir. Ticari hükümlerle ilgili olarak da yeni kanunumuz, 4721 sayılı Türk Medenî Kanununun ayrılmaz bir parçasıdır. Bir ticari işletmeyi ilgilendiren işlem ve fiillere ilişkin diğer kanunlarda yazılı özel hükümler, ticari hüküm sayılır.
2.2 Kobilerin Tanımı ve Sınıflandırılması
Bilindiği üzere KOBİ, Küçük ve Orta Büyüklükteki işletme anlamına gelmektedir. 2005 yılında ?Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmeliğe göre Kobiler üçlü bir sınıflandırmaya tabi tutulmuşlardır. Buna göre;
a) Mikro işletme: On kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu bir milyon Yeni Türk Lirasını aşmayan çok küçük ölçekli işletmeler,
b) Küçük işletme: Elli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu beş milyon Yeni Türk Lirasını aşmayan işletmeler,
c) Orta büyüklükteki işletme: İkiyüzelli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu yirmibeş milyon Yeni Türk Lirasını aşmayan işletmeler.
Şeklinde tanımlanmıştır.
2.3.Ticari hükümlerle yasaklanmış işlemler
Yeni kanunumuzun 1530. Maddesinde kanunlarda ?Türk Ticaret Kanununda aksine bir hüküm bulunmadığı takdirde, ticari hükümlerle yasaklanmış işlemler ve şartlar batıldır(hükümsüzdür)? denmektedir. Yine aynı maddede, ?Sözleşme uyarınca yerine getirilmesi gereken edimler için kanunun veya yetkili makamların koymuş olduğu en yüksek sınırı aşan sözleşmeler en yüksek sınır üzerinden yapılmış sayılır; sınırı aşan edimler hata ile yerine getirilmiş olmasa bile, geri alınır.? denmek suretiyle ticari hükümlerle yasaklanmış işlemlerin genel çerçevesi belirlenmiştir.
Buna göre, ticari sözleşmelerde yazılı bulunan unsurlar ticari hükümlere aykırıysa sözleşme geçersiz olacaktır. Diğer tarafdan sözleşmede belirtilen sınır kanunda belirtilen en yüksek sınırı aşıyorsa kanundaki en yüksek sınır dikkate alınacaktır. Aslında önceki kanunumuzun 1466. Maddesinde de buna benze bir hüküm vardı. Bu açıdan eski kanunumuzun 1466. Maddesi yeni kanunumuzda da korunmuştur.
2.4.Mal ve Hizmet Tedarikinde Geç Ödemenin Sonuçları
Birçok büyük ve güçlü ticari işletme geç ödemeyi bir finansman aracı olarak kullanmaktadır. Bu ise; mal ve hizmet verenleri çok güç durumda bırakmakta, Finansal durumlarını sarsmakta, hatta iflasa bile sürükleyebilmektedir. Geç ödemenin sonuçları, Yeni TTK da, Devlet ödemeleri hariç tutularak tekrar düzenlenmiştir. Bu konuda AB nin 2011 yılı yönergeleri de dikkate alınmıştır.
Düzenlemenin amacı; üreticileri, KOBİ ?leri ve fatura ya da eşdeğer ödeme talepleri karşılığı hizmet veren ticari işletmeler ile kişileri , konumları güçlü olan ticari işletmeler karşısında korumaktır.(130 soruda TTK, İstanbul SMMM Odası)
Yeni TTK?nın, 1530. Maddesi yukarıdaki amaca uygun olarak hazırlanmış ve bazı istisnalar hariç olmak üzere işletmeler arasındaki mal ve hizmet tedarikinde belirli ödeme süreleri öngörmüştür. Buna göre, Taraflar arasında sözleşme yapılmamışsa veya yapılan Sözleşmelerde ödeme günü veya süresi belirtilmemişse ödeme süresi;
a) Faturanın veya eş değer ödeme talebinin borçlu tarafından alınmasını takip eden otuz günlük sürenin sonunda.
b) Faturanın veya eş değer ödeme talebinin alınma tarihi belirsizse mal veya hizmetin teslim alınmasını takip eden otuz günlük sürenin sonunda.
c) Borçlu faturayı veya eş değer ödeme talebini mal veya hizmetin tesliminden önce almışsa, mal veya hizmetin teslim tarihini takip eden otuz günlük sürenin sonunda.
d) Kanunda veya sözleşmede, mal veya hizmetin kabul veya gözden geçirme usulünün öngörüldüğü hâllerde, borçlu, faturayı veya eş değer ödeme talebini, kabul veya gözden geçirmenin gerçekleştiği tarihte veya bu tarihten daha önce almışsa, bu tarihten sonraki otuz günlük sürenin sonunda;
borçlu tarafından borç ödenmezse, ihtara gerek kalmaksızın borçlu mütemerrit sayılmakta ve alacaklı faize hak kazanmaktadır.
Tabi buradaki süreler sözleşme yapılmamışsa veya yapılan sözleşmede ödeme günü veya süresi belirtilmemişse geçerlidir. Sözleşmede ödeme süresi belirtilmişse, bu süre faturanın veya eş değer ödeme talebinin veya mal veya hizmetin alındığı veya mal veya hizmetin gözden geçirme ve kabul usulünün tamamlandığı tarihten itibaren en fazla altmış gün olabilir. Şu kadar ki, alacaklı aleyhine ağır bir haksız durum yaratmamak koşuluyla ve açıkça anlaşmak suretiyle taraflar daha uzun bir süre öngörebilirler.
Mal veya hizmet bedelinin taksitle ödenmesinin öngörüldüğü durumlarda, yukarıda ödeme sürelerini düzenleyen hükümleri birinci taksit bakımından uygulanır. Her bir taksit tutarının ödenmeyen kısmı sözleşmede öngörülen faiz oranına veya sözleşmede öngörülen faiz oranı TCMB?ce öngörülen faiz oranından düşükçe TCMB?ce her yıl başında belirlenecek oranda gecikme faizine tabidir.
Ancak her halükarda, alacaklının küçük yahut orta ölçekli işletme (KOBİ) veya tarımsal ya da hayvansal üretici olduğu veya borçlunun büyük ölçekli işletme sıfatını taşıdığı hâllerde, ödeme süresi, altmış günü aşamaz. Alacaklının küçük veya orta ölçekli işletme veya tarımsal veya hayvansal üretici olup borçlunun büyük ölçekli işletme olduğu hâllerde taksitle ödemeyi öngören sözleşme hükümleri de geçersizdir.
Ticari işletmeler arasında mal ve hizmet tedariki amacıyla yapılan işlemlerde, alacaklı, kanundan veya sözleşmeden doğan tedarik borcunu yerine getirmiş olmasına rağmen, borçlu, (gecikmeden sorumlu tutulamayacağı hâller hariç) sözleşmede öngörülmüş bulunan tarihte veya belirtilen ödeme süresinde borcunu ödemezse, ihtara gerek olmaksızın temerrüde düşecektir. Bu durumda alacaklı da faize hak kazanacaktır.
Faiz oranı, alacaklıya yapılan geç ödemelere ilişkin temerrüt faiz oranının sözleşmede öngörülmediği veya ilgili hükümlerin geçersiz olduğu hâllerde uygulanacak faiz oranını ve alacağın tahsili masrafları için talep edilebilecek asgari giderim tutarını Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca her yıl ocak ayında ilan edilecektir.
3. Sonuç
Ticari işletmeler arasında mal ve hizmet tedarikinde geç ödemenin sonuçlarını düzenleyen Türk Ticaret Kanununun 1530. Maddesi, her ne kadar tüm ticari işletmeler için düzenlemeler içeriyorsa da, en büyük etkiyi KOBİ?ler üzerinde yaratacağı açıktır. Bu etki sayesinde, KOBİ?lerin de faaliyette bulunabileceği bir ekonomik ortam yaratılarak KOBİ?lerin Rekabet edebilirliği artırılacaktır.
Kaynaklar :
1. Türk Ticaret Kanunu
2. Ab Müktesebatı
3. 130 Soruda Türk Ticaret Kanunu, İstanbul SMMM Odası
Murat Osman BİNİCİ
SMMM-Maliye Bilim Uzmanı
1. GİRİŞ
Bilindiği üzere, 6102 sayılı Yeni Türk Ticaret Kanunu, bazı istisnalar haricinde 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girecektir. Yeni Kanunumuz Ticaret Hayatımıza önemli yenilikler getirmektedir. Bu yeniliklerden bir tanesi olan ?Ticari hükümlerle yasaklanmış işlemler ile mal ve hizmet tedarikinde geç ödemenin sonuçları? yazımızın konusunu oluşturmaktadır.
2. GENEL KAVRAM VE AÇIKLAMALAR
2.1.Ticari İşletmeler, Ticari işlemler ve Ticari Hükümler
Ticari işletme, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde olan ve gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmelerdir.
Ticari işlemler, yeni kanunumuzun 3. Maddesinde, ? bir ticari işletmeyi ilgilendiren bütün işlem ve fiiller ticari işlemdir.? denmektedir. Yine aynı kanunun 2. Maddesinde ?ticari işlerle ilgili kanunda ticari bir hüküm bulunmayan hallerde, ticari örf ve âdete, bu da yoksa genel hükümlere göre karar verilir.? denmek suretiyle ticari işlerin tanımı ve çerçevesi belirlenerek ticari örf ve adetin de ticaret hukukunun ayrılmaz bir parçası olduğu belirtilmiştir.
Ticari hüküm, bir ticari işletmeyi ilgilendiren işlem ve fiilere ilişkin kanunlarda yazılı bulunan hükümlerdir. Ticari hükümlerle ilgili olarak da yeni kanunumuz, 4721 sayılı Türk Medenî Kanununun ayrılmaz bir parçasıdır. Bir ticari işletmeyi ilgilendiren işlem ve fiillere ilişkin diğer kanunlarda yazılı özel hükümler, ticari hüküm sayılır.
2.2 Kobilerin Tanımı ve Sınıflandırılması
Bilindiği üzere KOBİ, Küçük ve Orta Büyüklükteki işletme anlamına gelmektedir. 2005 yılında ?Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmeliğe göre Kobiler üçlü bir sınıflandırmaya tabi tutulmuşlardır. Buna göre;
a) Mikro işletme: On kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu bir milyon Yeni Türk Lirasını aşmayan çok küçük ölçekli işletmeler,
b) Küçük işletme: Elli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu beş milyon Yeni Türk Lirasını aşmayan işletmeler,
c) Orta büyüklükteki işletme: İkiyüzelli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu yirmibeş milyon Yeni Türk Lirasını aşmayan işletmeler.
Şeklinde tanımlanmıştır.
2.3.Ticari hükümlerle yasaklanmış işlemler
Yeni kanunumuzun 1530. Maddesinde kanunlarda ?Türk Ticaret Kanununda aksine bir hüküm bulunmadığı takdirde, ticari hükümlerle yasaklanmış işlemler ve şartlar batıldır(hükümsüzdür)? denmektedir. Yine aynı maddede, ?Sözleşme uyarınca yerine getirilmesi gereken edimler için kanunun veya yetkili makamların koymuş olduğu en yüksek sınırı aşan sözleşmeler en yüksek sınır üzerinden yapılmış sayılır; sınırı aşan edimler hata ile yerine getirilmiş olmasa bile, geri alınır.? denmek suretiyle ticari hükümlerle yasaklanmış işlemlerin genel çerçevesi belirlenmiştir.
Buna göre, ticari sözleşmelerde yazılı bulunan unsurlar ticari hükümlere aykırıysa sözleşme geçersiz olacaktır. Diğer tarafdan sözleşmede belirtilen sınır kanunda belirtilen en yüksek sınırı aşıyorsa kanundaki en yüksek sınır dikkate alınacaktır. Aslında önceki kanunumuzun 1466. Maddesinde de buna benze bir hüküm vardı. Bu açıdan eski kanunumuzun 1466. Maddesi yeni kanunumuzda da korunmuştur.
2.4.Mal ve Hizmet Tedarikinde Geç Ödemenin Sonuçları
Birçok büyük ve güçlü ticari işletme geç ödemeyi bir finansman aracı olarak kullanmaktadır. Bu ise; mal ve hizmet verenleri çok güç durumda bırakmakta, Finansal durumlarını sarsmakta, hatta iflasa bile sürükleyebilmektedir. Geç ödemenin sonuçları, Yeni TTK da, Devlet ödemeleri hariç tutularak tekrar düzenlenmiştir. Bu konuda AB nin 2011 yılı yönergeleri de dikkate alınmıştır.
Düzenlemenin amacı; üreticileri, KOBİ ?leri ve fatura ya da eşdeğer ödeme talepleri karşılığı hizmet veren ticari işletmeler ile kişileri , konumları güçlü olan ticari işletmeler karşısında korumaktır.(130 soruda TTK, İstanbul SMMM Odası)
Yeni TTK?nın, 1530. Maddesi yukarıdaki amaca uygun olarak hazırlanmış ve bazı istisnalar hariç olmak üzere işletmeler arasındaki mal ve hizmet tedarikinde belirli ödeme süreleri öngörmüştür. Buna göre, Taraflar arasında sözleşme yapılmamışsa veya yapılan Sözleşmelerde ödeme günü veya süresi belirtilmemişse ödeme süresi;
a) Faturanın veya eş değer ödeme talebinin borçlu tarafından alınmasını takip eden otuz günlük sürenin sonunda.
b) Faturanın veya eş değer ödeme talebinin alınma tarihi belirsizse mal veya hizmetin teslim alınmasını takip eden otuz günlük sürenin sonunda.
c) Borçlu faturayı veya eş değer ödeme talebini mal veya hizmetin tesliminden önce almışsa, mal veya hizmetin teslim tarihini takip eden otuz günlük sürenin sonunda.
d) Kanunda veya sözleşmede, mal veya hizmetin kabul veya gözden geçirme usulünün öngörüldüğü hâllerde, borçlu, faturayı veya eş değer ödeme talebini, kabul veya gözden geçirmenin gerçekleştiği tarihte veya bu tarihten daha önce almışsa, bu tarihten sonraki otuz günlük sürenin sonunda;
borçlu tarafından borç ödenmezse, ihtara gerek kalmaksızın borçlu mütemerrit sayılmakta ve alacaklı faize hak kazanmaktadır.
Tabi buradaki süreler sözleşme yapılmamışsa veya yapılan sözleşmede ödeme günü veya süresi belirtilmemişse geçerlidir. Sözleşmede ödeme süresi belirtilmişse, bu süre faturanın veya eş değer ödeme talebinin veya mal veya hizmetin alındığı veya mal veya hizmetin gözden geçirme ve kabul usulünün tamamlandığı tarihten itibaren en fazla altmış gün olabilir. Şu kadar ki, alacaklı aleyhine ağır bir haksız durum yaratmamak koşuluyla ve açıkça anlaşmak suretiyle taraflar daha uzun bir süre öngörebilirler.
Mal veya hizmet bedelinin taksitle ödenmesinin öngörüldüğü durumlarda, yukarıda ödeme sürelerini düzenleyen hükümleri birinci taksit bakımından uygulanır. Her bir taksit tutarının ödenmeyen kısmı sözleşmede öngörülen faiz oranına veya sözleşmede öngörülen faiz oranı TCMB?ce öngörülen faiz oranından düşükçe TCMB?ce her yıl başında belirlenecek oranda gecikme faizine tabidir.
Ancak her halükarda, alacaklının küçük yahut orta ölçekli işletme (KOBİ) veya tarımsal ya da hayvansal üretici olduğu veya borçlunun büyük ölçekli işletme sıfatını taşıdığı hâllerde, ödeme süresi, altmış günü aşamaz. Alacaklının küçük veya orta ölçekli işletme veya tarımsal veya hayvansal üretici olup borçlunun büyük ölçekli işletme olduğu hâllerde taksitle ödemeyi öngören sözleşme hükümleri de geçersizdir.
Ticari işletmeler arasında mal ve hizmet tedariki amacıyla yapılan işlemlerde, alacaklı, kanundan veya sözleşmeden doğan tedarik borcunu yerine getirmiş olmasına rağmen, borçlu, (gecikmeden sorumlu tutulamayacağı hâller hariç) sözleşmede öngörülmüş bulunan tarihte veya belirtilen ödeme süresinde borcunu ödemezse, ihtara gerek olmaksızın temerrüde düşecektir. Bu durumda alacaklı da faize hak kazanacaktır.
Faiz oranı, alacaklıya yapılan geç ödemelere ilişkin temerrüt faiz oranının sözleşmede öngörülmediği veya ilgili hükümlerin geçersiz olduğu hâllerde uygulanacak faiz oranını ve alacağın tahsili masrafları için talep edilebilecek asgari giderim tutarını Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca her yıl ocak ayında ilan edilecektir.
3. Sonuç
Ticari işletmeler arasında mal ve hizmet tedarikinde geç ödemenin sonuçlarını düzenleyen Türk Ticaret Kanununun 1530. Maddesi, her ne kadar tüm ticari işletmeler için düzenlemeler içeriyorsa da, en büyük etkiyi KOBİ?ler üzerinde yaratacağı açıktır. Bu etki sayesinde, KOBİ?lerin de faaliyette bulunabileceği bir ekonomik ortam yaratılarak KOBİ?lerin Rekabet edebilirliği artırılacaktır.
Kaynaklar :
1. Türk Ticaret Kanunu
2. Ab Müktesebatı
3. 130 Soruda Türk Ticaret Kanunu, İstanbul SMMM Odası
Murat Osman BİNİCİ
SMMM-Maliye Bilim Uzmanı
