Çok eski bir web tarayıcısı kullanıyorsunuz. Bu veya diğer siteleri görüntülemekte sorunlar yaşayabilirsiniz..
Tarayıcınızı güncellemeli veya alternatif bir tarayıcı kullanmalısınız.
Tarayıcınızı güncellemeli veya alternatif bir tarayıcı kullanmalısınız.
Barter Çeki Hk.
- Konbuyu başlatan feyzanur
- Başlangıç tarihi
Merhaba ;
İşin doğrusunu söylemek gerekirse şahsım adına ilk defa duyduğum bir konu ile karşılaştım.
Ama kısa bir araştırmadan sonra bir iki muhasebe kaydı buldum.
İlgili link adresini kurallar gereği vermem doğru olmaz diye düşünüyorum.
Umarım işinize yarar.
İşin doğrusunu söylemek gerekirse şahsım adına ilk defa duyduğum bir konu ile karşılaştım.
Ama kısa bir araştırmadan sonra bir iki muhasebe kaydı buldum.
İlgili link adresini kurallar gereği vermem doğru olmaz diye düşünüyorum.
Umarım işinize yarar.
Kod:
5. Barter Tahsilatlar (Firmanız Barter Çeki Aldığında)
108 Hazır Değerler XXXX
120 Barterlı İşlemler Hesabı XXXX
6. Barter Ödemeler (Firmanız Barter Çeki Verdiğinde)
320 Satıcılar XXXX
108 Hazır Değerler XXXXDAVUT GENÇ
Katkı Sunan Üye
Değerli Forumdaşlar,
BARTER SİSTEMİ VE VERGİSEL BOYUTU
Yazar:SerdarGÜMÜŞAY-Gelirler Kontrolörü
I- GİRİŞ
Barter; iki ya da daha çok firma arasında, satın alınan mal ve hizmet bedelinin nakit kullanmaksızın, kendi ürettiği mal ve hizmetle değiştirilmesine olanak tanıyan bir finansman ve ticaret şeklidir. Bu kapsamda dünya ekonomisinde uzun süreden beri kullanılan bu finansal araç, ülkemizde ancak son on beş yıl içinde kullanılmaya başlanmıştır.
Barter sistemi, firmaların bir araya gelerek oluşturdukları barter pazarındaki arz ve talepler ile işler. Barter sisteminde çalışan bir firma, barter ortak pazarından satın aldığı malların ve hizmetlerin bedelini, ürettiği veya ticaretini yaptığı ürünleri ortak pazarda satarak öder. Barter pazarına ürün satan firma, bedelini, yine pazarda satışa sunulmuş mallar ve hizmetler listesinden dilediğini satın alarak tahsil eder.
Üye firmaların, barter pazarındaki alım ve satım işlemleri, barter şirketi tarafından açılan cari hesaplarına kaydedilir. Barter şirketi, üye firmaların arzlarının satışı ve taleplerinin karşılanması esasında çalışır ve talepler için ilgili firmaları barter pazarında birlikte çalışmaya davet eder. Sisteme üye her firma satmak istediği malların ve hizmetlerin listesini barter ortak pazarına sunar. Barter sistemine dahil tüm firmalar ihtiyaçlarını barter ortak pazarında bulunan üye firmaların satışa sundukları mallardan ve hizmetlerden karşılar.
Bununla beraber barter sistemi ile ürün satın alan firma nakit ödemede bulunmaz. Sisteme Euro veya Amerikan Doları ile borçlanır. Borcunu 12 aylık vadede barter ortak pazarından gelen müşterilere satış yaparak kendi ürünü ile öder. Ürünü ile ödeme yapmaz ise borcunu 12 ay sonunda nakit öder. Bu durumda üye firma 12 ay vadeli sıfır faizli euro veya dolar kredisi kullanır. İhtiyaçları için barter sistemini kullanan firma, sistemi kullandığı oranda nakit tasarruf sağlar ve aynı oranda işletme sermayesi ihtiyacını aşağı çeker.
Ayrıca ihtiyaçlarını barter ortak pazarından karşılayarak borçlanan firma öncelikle stoktaki ürünlerini pazara sunarak geri ödeme yapar. Böylelikle hem stok maliyetinden kurtulur, hem de aynı oranda cirosunu artırarak kâr eder.
Barter sisteminde yer alan ürünlerin fiyatı, kalitesi ile teslimat şartları alıcı ve satıcı arasında belirlenir. Üye firmalar, her sektörde rekabet ortamını sağlayacak sayıda satıcı ile karşılaşırlar. Ancak, pazarda arz talep dengesi gözetildiğinden; aynı ürünü üreten, zarar ettirici rekabet teşkil edecek sayıda üyeye izin verilmez. Böylece barter pazarında firmalar reel fiyatlar ile alım, reel fiyatlar ile satış yaparlar.
Barter sistemine üye olan firma, satışa sunduğu ürünler ile ilgili bilgiler sistem danışmanı aracılığıyla barter şirketine bildirmektedir. Barter sistemi ile satış yapan firma, satıştan doğan alacağını, sistemde bulunan yüzlerce firmanın arz ettiği ürünlerden ihtiyacı kadarını satın alarak tahsil etmektedir. Ancak satıcının sattığı mal veya hizmete karşılık alacağı mal veya hizmet sistemde yoksa, söz konusu mal veya hizmet sistem dışından temin edilir.
II- SİSTEMİNİN YAPISI
Barter sisteminde çalışmak sisteme üye olmak ile mümkündür. Sisteme üye olmanın birinci şartı ise barter şirketi değerlendirmeleri sonucu başvurunun onaylanması gereğidir. Firmalar barter üyelik anlaşmasını imzaladıktan sonra Barter Bilgi Bankası’na üye olurlar. Üye firma için bilgi bankasında dosya açılmakta, firma ile ilgili bilgiler bu dosyalara kaydedilmektedir. Ayrıca her üye firma için bir cari hesap açılmaktadır; üye firmanın barter sistemi hareketleri bu cari hesapta takip edilmektedir.
Pazar ve sektör kısıtlaması olmaksızın her ticari işletmenin sisteme üye olma hakkı bulunmaktadır. Bununla beraber üyelik kararını belirleyen temel faktör, barter sistemindeki arz-talep dengesidir.
Üye işletme kendi ihtiyacı için bir mal veya hizmet aldığında; işletmenin cari hesabı borçlandırılır ve yukarıda da belirtildiği üzere 12 aylık bir sürede bu hesabın mal veya hizmet satışıyla eşitlenmesi gerekir.
Üye firma, sisteme üye olurken sistemden kullanacağı sıfır faizli döviz kredisi miktarını belirleyebilmekte ve sözleşmede kabul ettiği gibi kullanacağı karşılığı teminat vermektedir. Böylelikle verdiği teminat tutarı kadar sistemden hiç ödeme yapmadan mal ve hizmet satın alma imkanına kavuşmaktadır. Barter şirketi tarafından üye firmalara verilen üye firmalar mal ve hizmet listesinden ihtiyaçlarını karşılayabileceği firmaları belirlemektedir. Fiyat, kalite ve teslimat konusunda satıcı ile anlaşarak ödeme konusunda barter sistemine teklif vermektedir. Böylece barter sisteminden yararlanan firmalar mal veya hizmet olarak ya sisteme borçlanmakta, ya da mal veya hizmet satarak sistemden alacaklı olmaktadır.
Fatura kesilirken barter çek ve bordroları kullanılarak gerçekleşen barter işlemi barter şirketine bildirilmektedir.
Ayrıca, barter organizatörü, alışverişi kolaylaştırmak ve üyelerin hesap bakiyesi ve kredi limitine ait bilgiler alabilmek için her üyeye bir barter kartı verilir. Bu kart kesinlikle başkasına devredilemez. Bunun dışında barter organizatörünün, barter işleminin sağlıklı ve kontrollü yapılması için bazı şartları da mevcuttur.
Bu şartlar;
- Barter işleminin, mutlaka yazılı olması ve yazılı olarak satıcıya iletilmesi,
- Barter işleminde mutlaka barter çeklerinin kullanılması,
- Satıcının barter organizatörü genel merkezinden satış izni alması,
- Alacakların nakit olarak istenememesi ve tahsil edilememesi,
- Barter üyesinin, cari hesabında alacaklı duruma geçmesi halinde, üyelik anlaşması kapsamında kendi ihtiyaçlarını barter ile diğer üyelerden karşılayabilmesi,
- Barter üyelerinin cari hesap kalanlarının başkalarına devredilmemesi,
- Barter ile satış yapmak istemeyen bir üyenin cari hesabındaki tüm bakiyeyi nakit olarak ödediği taktirde siparişi reddedebilmesidir.
III- Sisteminin Sağladığı Avantajlar
A- SATIŞLARI ARTIRMAK
Üye firmalar barter sistemi ile satış yaptıkları oranda cirolarını artırmaktadırlar. Barter sistemi ile gerçekleşen satışlar planlanmamış işlemler olduğu için üyeler hiç beklemedikleri kazançlara sahip olmaktadırlar. Barter sistemi, üye firmaların arzlarının satışı ve taleplerinin karşılanması esasında çalışır ve talepler için ilgili firmaları barter pazarında birlikte çalışmaya davet ederek büyür.
B- KÂRI ARTIRMAK
Barter sistemi ile satış yapan firma ürününü brüt kâr marjı ile satmaktadır. Firmalar, sabit işletme giderlerini normal ticari faaliyetleri için daha önceden yaptığından barter sistemi ile yaptığı satış için ek masraf yapmamaktadırlar. Stoklardaki ürün, ek hiç bir gider olmaksızın (telefon, personel, tanıtım-reklam vb.) barter sistemi ile satıldığından normal satışlara oranla daha yüksek bir kâr marjı gerçekleşmektedir.
C- YENİ PAZARLAR-YENİ MÜŞTERİLER BULMAK
Barter sistemi özel bir kulüp gibi çalışmaktadır. Alışveriş ancak sisteme üye olan firmalar arasında gerçekleşmektedir. Barter sistemi ile bir ticari işlemin gerçekleşmesi demek; bir barter üyesi alım yaparken, bir başka barter üyesinin satış yapması demektir. Barter üyeleri hiç tanımadıkları ve normal şartlarda satış yapma imkanına sahip olmadıkları müşterilerle tanışarak alışveriş yapmaktadırlar.
D- ATIL KAPASİTELERİN DEĞERLENDİRİLMESİNİ SAĞLAMAK
Barter sistemi ile çalışan firmalar, hangi ürünleri hangi miktarda satışa sunacaklarına kendileri karar vermektedirler. İstediklerinde arz bilgilerinde değişiklikler yapmaktadırlar. Üyeler, sisteme öncelikle stokta bulunan ürünlerini ve değerlendirilemeyen atıl kapasiteyi sunmaktadırlar. Firmalar, normal ticari faaliyetlerini yine devam ettirdiklerinden barter sistemi ile ek satış yapma arayışında olmaktadırlar.
E- TAHSİLAT GARANTİSİ VERMESİ
Barter sisteminde üyeler barter şirketi güvencesinde satış yapmaktadırlar. Barter şirketi onayı ile satış yaptıklarında alacaklarının garantörü Barter Şirketi'dir. Satış yaptıkları firma iflas dahi etse alacaklarını sistem üyesi diğer firmaların ürünlerinden satın alarak tahsil etmektedirler.
F- HIZLI TAHSİLAT İMKANI VERMESİ
Barter sistemi ile satış yapan firma, alacağını tahsil etmek için ürününü satın alan firmanın sisteme satış yapmasını beklememektedir. Alacaklı firma sistemde arz edilmiş ürünlerden satın alarak alacağını hemen tahsil etmeye başlayabilmektedir.
G- ÜCRETSİZ VE ETKİN REKLAM OLANAĞI
Üye firmanın ürünleri ile ilgili ayrıntılı bilgiler sistematik bir şekilde Barter Bilgi Bankası’na kaydedilmektedir. İnternet ortamında çalışan barter programı ile ilgili bilgiler, sistem üyesi bütün firmaların kullanımına sunulmaktadır. Arz ile ilgili bilgilerin her an değiştirilebilir olması üyeye, ürünlerinin tanıtımında bir sene boyunca ücretsiz kullanabileceği dinamik barter pazarını sunmaktadır.
H- GÜVENLİ, KOLAY İHRACAT İMKANI
Barter şirketinin uluslar arası pazarlarda barter sistemini birlikte uygulamak için anlaşma imzaladığı diğer barter şirketleri, dünyanın her yerinde barter ticareti yapan binlerce üyenin taleplerini sunmaktadır. Barter üyeleri, interneti kullanarak diğer ülkelerdeki barter sistemi üyelerini tanıma ve dış ticaret riskleriyle karşılaşmadan ihracat yapma imkanına sahiptirler.
I- EN KOLAY STOK SATIŞ SİSTEMİ OLMASI ÖZELLİĞİ
İhtiyaçlarını barter pazarından karşılayarak borçlanan firma öncelikle stoktaki ürünlerini pazara sunarak geri ödeme yapar. Böylelikle hem stok maliyetinden kurtulur, hem de aynı oranda cirosunu artırarak kâr eder.
IV- Sİstemİnİn Vergİlendİrİlmesİ
Barter sisteminde mal ve hizmetlerin trampa edilmesini sağlayan barter firmasının, barter işlemlerinden elde ettiği gelirler iki türlü gerçekleşmektedir. Bunlar yapılan barter işlemlerinden elde edilen komisyon gelirleri ile barter sistemine üye firmalar tarafından üyelik karşılığı ödenen aidat gelirleridir.
- Komisyon Ücreti: Barter organizatörü firmalar tarafından yapılan aracılık faaliyeti sonucunda üyelerin barter ticaretini gerçekleştirmeleri neticesinde alıcıdan, satıcıdan veya hem alıcıdan hem de satıcıdan % 2 ila % 5 oranında alınan komisyon gelirleridir. Söz konusu bedel aynı zamanda barter hizmet bedelidir.
- Barter Üyelik Aidatı: Barter sisteminde faaliyet gösteren organizatör firmaların bazıları sisteme üye olan firmalardan yapılan işlem karşılığında almış olduğu komisyon geliri dışında üyelerinden barter hizmetlerinden faydalanmaları karşılığında aldığı aidat bedelleridir.
A- GELİR VERGİSİ KANUNU AÇISINDAN VERGİLENDİRME
Barter sistemini kurarak üyelerine barter işlemleri yapmalarını sağlayan barter firmalarının gerçekleştirmiş olduğu bu faaliyet Gelir Vergisi Kanunu’nun 37. maddesi uyarınca ticari faaliyetin kapsamına girmektedir. Dolayısıyla, barter şirketlerinin elde etmiş oldukları üyelik aidatı ve komisyon ücreti gibi gelirler Gelir Vergisi Kanunu’nun 37. ve müteakip maddeleri hükmü uyarınca söz konusu barter şirketlerinin ticari kazançlarını oluşturmaktadır.
Barter sisteminde üyelerin sistemden yararlanma karşılığı olarak ödedikleri barter komisyon ve aidatları sisteme üye firmalar açısından GVK’nın 40. maddesi uyarınca ticari kazancın tespitinde gider yazılabilecektir.
Ancak; barter sisteminden tahsil edilemeyen alacaklar için barter firması tarafından şüpheli ticari alacak karşılığı ayırması mümkün değildir. Çünkü, bu alacaklar barter şirketinin alacağı değil sistemden alacaklı olan firmalara ait bir alacaktır. Ancak bu alacaklar herhangi bir üyenin de alacağı değildir. Sisteme kayıtlı olan tüm firmalara ait bir alacaktır.
Sistemden alacaklı olan firmaların alacakları da barter organizatörünün garantisi altındadır. Bu nedenle sistemden alacaklı olan firmalar, boçlu firmalardan herhangi birinin zor durumu veya iflası halinde bu alacakları barter şirketinden tahsil etmektedirler. Dolayısıyla sistemden alacaklı firmalar için alacağın tahsil edilememesi gibi bir durum söz konusu olmayacaktır.
Bununla beraber barter sisteminde borçlu firmaların borcunu ödeyememesi halinde barter şirketi, üyelik sözleşmesi gereğince sistemden alacaklı firmaların alacaklarını mal ve hizmet satın almak suretiyle tahsil etmelerine imkan tanıması dolayısıyla bu borcu ödemiş olmaktadır. Barter şirketi tarafından dolaylı olarak ödenen bu alacaklar için karşılık ayırma veya değersiz alacak olarak gider yazma imkanı bulunmamakta, ancak işle ilgili sözleşmeye dayanarak ödenen bu alacakların bir tazminat olarak değerlendirilerek Gelir Vergisi Kanunu’nun 40/3. (2) maddesi hükmü uyarınca dönem kazancını tespitinde gider olarak dikkate alınabilmesi mümkün olmaktadır.
B- KURUMLAR VERGİSİ KANUNU AÇISINDAN VERGİLENDİRME
Barter şirketlerinin elde ettiği kazançlar ticari kazanç niteliğinde değerlendirilmek suretiyle kurumlar vergisine tabi olmakta ve kurum kazancı olarak vergilendirilmektedir.
Bununla beraber barter şirketleri tarafından gerçekleştirilen ticaret faaliyet neticesinde elde edilen kazançlar için Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 7. maddesi ile sağlanan herhangi bir muafiyet bulunmamaktadır. Yine Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 8. maddesi hükmü uyarınca barter şirketleri tarafından elde edilen kazançlarla ilgili olarak kurumlar vergisi istisnası mevcut bulunmamaktadır.
Barter şirketlerinin elde edeceği kazançlar hususunda Gelir Vergisi Kanunu bölümünde belirtilen hususlar, kurumlar vergisi mükellefleri içinde aynen geçerli olacaktır. Zira KVK’nın 13. maddesi uyarınca, kurum kazancının tespitinde GVK’nın ticari kazanç hakkındaki hükümleri uygulanacağı belirtilmiştir.
C- KATMA DEĞER VERGİSİ KANUNU AÇISINDAN VERGİLENDİRME
Barter sisteminde yapılan işlemler neticesinde katma değer vergisi açısından vergiyi doğuran olay iki aşamada gerçekleşmektedir.
Birinci aşamada, barter sistemine girerek işlem yapan ve ihtiyaçlarını sistem içinden karşılayan firmaların yapmış oldukları bu işlemler sonucunda katma değer vergisi doğmakta;
İkinci aşamada ise barter organizatörü firmanın, herhangi bir barter ticaretinin gerçekleşmesini sağlaması karşılığında alıcı ve satıcıdan talep ettiği barter komisyonu ile üyelik aidatlarının elde edilmesi sırasında söz konusu hizmetlerle ilgili olarak doğmaktadır.
1- Üye Firmalar Tarafından Gerçekleştirilen Ticaretin Vergilendirilmesi
Barter sisteminde mal ve hizmet değişimi yapan üyelerin mal teslimi işlemleri neticesinde katma değer vergisi, malın teslimi sırasında doğmaktadır. Buna göre; teslim işlemlerinin barter sistemine bağlı firmalar tarafından gerçekleştirilmesi durumunda söz konusu teslimlerin bedeli üzerinden katma değer vergisi hesaplamaları gerekmektedir.
Bununla beraber hizmet ifalarında hizmetin gerçekleştirme zamanının tam olarak tespit edilememesi ve kayıt altına alınamaması nedeniyle hizmet ifalarında KDV’nin hangi vergilendirme döneminde doğduğunun tespiti, mal teslimlerine nazaran daha zordur. Bu sebeple uygulamada hizmete ilişkin KDV’nin doğuşu, genelde fatura ve benzeri belgenin düzenlenmesine bağlıdır.
Barter sisteminde mal teslimi veya hizmet ifası borcu sona erdiren bir ödeme olduğu gibi, aynı zamanda katma değer vergisi açısından vergiyi doğuran bir olaydır. Barter sisteminde gerçekleştirilen ticarete konu olan işlemler büyük çoğunlukla mal teslimi olmakla birlikte hizmet ifaları da barter ticaretinin konusu olabilmektedir. Söz konusu hizmet ifalarının barter sistemine bağlı firmalar tarafından gerçekleştirilmesi durumunda söz konusu hizmetlerin bedeli karşılığı olarak katma değer vergisi hesaplamaları gerekmektedir.
Barter sistemi, takastan ziyade mal teslimi ve hizmet ifasının karşılıklı olarak diğer tarafa sunulması şeklindeki trampaya benzemektedir. Borçlar Kanunu’na göre trampanın konusunu menkul ve gayrimenkul mallar teşkil eder; malın bir hizmetle değişimi trampa değildir.
Oysa katma değer vergisi uygulamasında, hizmet de bir malla veya yine bir başka hizmetle trampa edilerek, trampanın konusu olabilmektedir. Bir hizmetin karşılığının bir mal teslimi veya diğer bir hizmet olması halinde bunların her biri ayrı işlem kabul edilip, hizmet veya teslim hükümlerine göre ayrı vergilendirilebilirler.
Trampa da ise teslimin tayininde bedelin cinsi, hatta bir bedelin bulunup bulunmaması önemli değildir. Trampada malların mülkiyeti karşılıklı olarak el değiştirdiğinden her iki taraf için de teslim gerçekleşmiş sayılacaktır. Bu durumda matrah trampa edilen mal ve hizmetlerin her birinin Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 27. ve Vergi Usul Kanunu’nun 267. maddeleri ile hüküm altına alınan emsal bedeli ücreti olacaktır. Kısmi trampada yani trampa edilen mala karşılık bir malla birlikte başka şeyler de alınması halinde bunlar da katma değer vergisine tabi tutulacaktır.
Takas için kullanılan ve karşı tarafa borcu sona erdirilmesi amacıyla sunulan bir mal veya hizmet ifası olması durumunda söz konusu işlemlerin vergilendirilmesi gerekmektedir. Ancak, takasta borçların karşılıklı olarak sona erdiren işlem için kullanılan para gibi bir ödeme aracı var ise, bu durumda katma değer vergisi açısından vergiyi doğuran olay gerçekleşmemiş olmaktadır.
2- Üye Firmalara Verilen Hizmetin Vergilendirilmesi
Barter sisteminin işlemesini sağlayan barter firması açısından katma değer vergisini doğuran olay; sisteme üye olan kurum veya gerçek kişilerin sisteme arz ve taleplerine bağlı olarak mal tesilim veya hizmet ifa etmeleri ile bu üye firmaların sisteme üyelik kayıtları durumunda meydana gelmektedir. Çünkü barter sisteminin kurucusu firmanın, barter komisyonu ile üyelik aidatına hak kazanabilmesi, sisteme üye olmak isteyen firmaların üye olmaları veya iki üye arasında barter ticaretinin gerçekleşmesine bağlıdır.
Konsinye şekilde yapılan satışlarda katma değer vergisi, malın komisyoncu veya konsinyeciye tesliminde değil, bunlar tarafından malın üçüncü kişilere tesliminde doğmaktadır. Malı gönderinin fatura kesmesi için VUK’un 231/5. maddesi ile tanınan 7 günlük sürenin de, malın komisyoncu veya konsinyeci tarafından teslim edildiği tarihte başlandığının kabulü gerekir. Barter ticareti ise bazı yönleri itibariyle konsinyasyon suretiyle yapılan satıştan farklılık arz etmektedir. Barter sisteminde gerçekleştirilen ticaret tek bir iş için yapılan bir akitten çok, sürekli bir organizasyon hizmetinden yararlanma işlemidir.
Barter ticaretinde üyeler, barter organizatörü şirkete malın mülkiyetini devretmemektedirler. Üyeler barter organizatörünün karşılıklı olarak mal veya hizmetin el değiştirmesi için oluşturduğu organizasyondan faydalanmak suretiyle, mal veya hizmetlerinin pazarlanması imkanına kavuşmaktadırlar. Barter ticaretinin gerçekleşmesi üzerine, işlemin alıcı ve satıcı tarafları istedikleri mal veya hizmeti elde etmekte, organizatör firma ise komisyona hak kazanmaktadır. Bu bağlamda barter şirketinin gerçekleştirdiği işlemlerin bir nevi komisyoncu olarak katma değer vergisi açısından vergilendirilmesi gerekmektedir.
3- Barter İşlemlerinin Damga Vergisi Kanunu Açısından Değerlendirilmesi
Barter genel üyelik sözleşmesi, ek sözleşme, arz ve talep listesi, barter çeki, arz ve talep bildirim formlarından Damga Vergisi Kanunu’nun “(1) sayılı tablosunda yer alması” kuralı uyarınca barter genel üyelik sözleşmesi ve ek sözleşme damga vergisine tabi tutulacak, diğerleri ise gerekli şartları taşımadığından damga vergisinin konusu dışında kalacaktır.
V- Sonuç
Dünya ekonomisinde uzun süreden beri kullanılan finansal araçlardan biri olan barter sistemi kanuni olarak özel bir düzenleme ile hukuki yapısının güçlendirilmesi ve statüsünün belirlenmesi gerekmektedir.
BARTER SİSTEMİ VE VERGİSEL BOYUTU
Yazar:SerdarGÜMÜŞAY-Gelirler Kontrolörü
I- GİRİŞ
Barter; iki ya da daha çok firma arasında, satın alınan mal ve hizmet bedelinin nakit kullanmaksızın, kendi ürettiği mal ve hizmetle değiştirilmesine olanak tanıyan bir finansman ve ticaret şeklidir. Bu kapsamda dünya ekonomisinde uzun süreden beri kullanılan bu finansal araç, ülkemizde ancak son on beş yıl içinde kullanılmaya başlanmıştır.
Barter sistemi, firmaların bir araya gelerek oluşturdukları barter pazarındaki arz ve talepler ile işler. Barter sisteminde çalışan bir firma, barter ortak pazarından satın aldığı malların ve hizmetlerin bedelini, ürettiği veya ticaretini yaptığı ürünleri ortak pazarda satarak öder. Barter pazarına ürün satan firma, bedelini, yine pazarda satışa sunulmuş mallar ve hizmetler listesinden dilediğini satın alarak tahsil eder.
Üye firmaların, barter pazarındaki alım ve satım işlemleri, barter şirketi tarafından açılan cari hesaplarına kaydedilir. Barter şirketi, üye firmaların arzlarının satışı ve taleplerinin karşılanması esasında çalışır ve talepler için ilgili firmaları barter pazarında birlikte çalışmaya davet eder. Sisteme üye her firma satmak istediği malların ve hizmetlerin listesini barter ortak pazarına sunar. Barter sistemine dahil tüm firmalar ihtiyaçlarını barter ortak pazarında bulunan üye firmaların satışa sundukları mallardan ve hizmetlerden karşılar.
Bununla beraber barter sistemi ile ürün satın alan firma nakit ödemede bulunmaz. Sisteme Euro veya Amerikan Doları ile borçlanır. Borcunu 12 aylık vadede barter ortak pazarından gelen müşterilere satış yaparak kendi ürünü ile öder. Ürünü ile ödeme yapmaz ise borcunu 12 ay sonunda nakit öder. Bu durumda üye firma 12 ay vadeli sıfır faizli euro veya dolar kredisi kullanır. İhtiyaçları için barter sistemini kullanan firma, sistemi kullandığı oranda nakit tasarruf sağlar ve aynı oranda işletme sermayesi ihtiyacını aşağı çeker.
Ayrıca ihtiyaçlarını barter ortak pazarından karşılayarak borçlanan firma öncelikle stoktaki ürünlerini pazara sunarak geri ödeme yapar. Böylelikle hem stok maliyetinden kurtulur, hem de aynı oranda cirosunu artırarak kâr eder.
Barter sisteminde yer alan ürünlerin fiyatı, kalitesi ile teslimat şartları alıcı ve satıcı arasında belirlenir. Üye firmalar, her sektörde rekabet ortamını sağlayacak sayıda satıcı ile karşılaşırlar. Ancak, pazarda arz talep dengesi gözetildiğinden; aynı ürünü üreten, zarar ettirici rekabet teşkil edecek sayıda üyeye izin verilmez. Böylece barter pazarında firmalar reel fiyatlar ile alım, reel fiyatlar ile satış yaparlar.
Barter sistemine üye olan firma, satışa sunduğu ürünler ile ilgili bilgiler sistem danışmanı aracılığıyla barter şirketine bildirmektedir. Barter sistemi ile satış yapan firma, satıştan doğan alacağını, sistemde bulunan yüzlerce firmanın arz ettiği ürünlerden ihtiyacı kadarını satın alarak tahsil etmektedir. Ancak satıcının sattığı mal veya hizmete karşılık alacağı mal veya hizmet sistemde yoksa, söz konusu mal veya hizmet sistem dışından temin edilir.
II- SİSTEMİNİN YAPISI
Barter sisteminde çalışmak sisteme üye olmak ile mümkündür. Sisteme üye olmanın birinci şartı ise barter şirketi değerlendirmeleri sonucu başvurunun onaylanması gereğidir. Firmalar barter üyelik anlaşmasını imzaladıktan sonra Barter Bilgi Bankası’na üye olurlar. Üye firma için bilgi bankasında dosya açılmakta, firma ile ilgili bilgiler bu dosyalara kaydedilmektedir. Ayrıca her üye firma için bir cari hesap açılmaktadır; üye firmanın barter sistemi hareketleri bu cari hesapta takip edilmektedir.
Pazar ve sektör kısıtlaması olmaksızın her ticari işletmenin sisteme üye olma hakkı bulunmaktadır. Bununla beraber üyelik kararını belirleyen temel faktör, barter sistemindeki arz-talep dengesidir.
Üye işletme kendi ihtiyacı için bir mal veya hizmet aldığında; işletmenin cari hesabı borçlandırılır ve yukarıda da belirtildiği üzere 12 aylık bir sürede bu hesabın mal veya hizmet satışıyla eşitlenmesi gerekir.
Üye firma, sisteme üye olurken sistemden kullanacağı sıfır faizli döviz kredisi miktarını belirleyebilmekte ve sözleşmede kabul ettiği gibi kullanacağı karşılığı teminat vermektedir. Böylelikle verdiği teminat tutarı kadar sistemden hiç ödeme yapmadan mal ve hizmet satın alma imkanına kavuşmaktadır. Barter şirketi tarafından üye firmalara verilen üye firmalar mal ve hizmet listesinden ihtiyaçlarını karşılayabileceği firmaları belirlemektedir. Fiyat, kalite ve teslimat konusunda satıcı ile anlaşarak ödeme konusunda barter sistemine teklif vermektedir. Böylece barter sisteminden yararlanan firmalar mal veya hizmet olarak ya sisteme borçlanmakta, ya da mal veya hizmet satarak sistemden alacaklı olmaktadır.
Fatura kesilirken barter çek ve bordroları kullanılarak gerçekleşen barter işlemi barter şirketine bildirilmektedir.
Ayrıca, barter organizatörü, alışverişi kolaylaştırmak ve üyelerin hesap bakiyesi ve kredi limitine ait bilgiler alabilmek için her üyeye bir barter kartı verilir. Bu kart kesinlikle başkasına devredilemez. Bunun dışında barter organizatörünün, barter işleminin sağlıklı ve kontrollü yapılması için bazı şartları da mevcuttur.
Bu şartlar;
- Barter işleminin, mutlaka yazılı olması ve yazılı olarak satıcıya iletilmesi,
- Barter işleminde mutlaka barter çeklerinin kullanılması,
- Satıcının barter organizatörü genel merkezinden satış izni alması,
- Alacakların nakit olarak istenememesi ve tahsil edilememesi,
- Barter üyesinin, cari hesabında alacaklı duruma geçmesi halinde, üyelik anlaşması kapsamında kendi ihtiyaçlarını barter ile diğer üyelerden karşılayabilmesi,
- Barter üyelerinin cari hesap kalanlarının başkalarına devredilmemesi,
- Barter ile satış yapmak istemeyen bir üyenin cari hesabındaki tüm bakiyeyi nakit olarak ödediği taktirde siparişi reddedebilmesidir.
III- Sisteminin Sağladığı Avantajlar
A- SATIŞLARI ARTIRMAK
Üye firmalar barter sistemi ile satış yaptıkları oranda cirolarını artırmaktadırlar. Barter sistemi ile gerçekleşen satışlar planlanmamış işlemler olduğu için üyeler hiç beklemedikleri kazançlara sahip olmaktadırlar. Barter sistemi, üye firmaların arzlarının satışı ve taleplerinin karşılanması esasında çalışır ve talepler için ilgili firmaları barter pazarında birlikte çalışmaya davet ederek büyür.
B- KÂRI ARTIRMAK
Barter sistemi ile satış yapan firma ürününü brüt kâr marjı ile satmaktadır. Firmalar, sabit işletme giderlerini normal ticari faaliyetleri için daha önceden yaptığından barter sistemi ile yaptığı satış için ek masraf yapmamaktadırlar. Stoklardaki ürün, ek hiç bir gider olmaksızın (telefon, personel, tanıtım-reklam vb.) barter sistemi ile satıldığından normal satışlara oranla daha yüksek bir kâr marjı gerçekleşmektedir.
C- YENİ PAZARLAR-YENİ MÜŞTERİLER BULMAK
Barter sistemi özel bir kulüp gibi çalışmaktadır. Alışveriş ancak sisteme üye olan firmalar arasında gerçekleşmektedir. Barter sistemi ile bir ticari işlemin gerçekleşmesi demek; bir barter üyesi alım yaparken, bir başka barter üyesinin satış yapması demektir. Barter üyeleri hiç tanımadıkları ve normal şartlarda satış yapma imkanına sahip olmadıkları müşterilerle tanışarak alışveriş yapmaktadırlar.
D- ATIL KAPASİTELERİN DEĞERLENDİRİLMESİNİ SAĞLAMAK
Barter sistemi ile çalışan firmalar, hangi ürünleri hangi miktarda satışa sunacaklarına kendileri karar vermektedirler. İstediklerinde arz bilgilerinde değişiklikler yapmaktadırlar. Üyeler, sisteme öncelikle stokta bulunan ürünlerini ve değerlendirilemeyen atıl kapasiteyi sunmaktadırlar. Firmalar, normal ticari faaliyetlerini yine devam ettirdiklerinden barter sistemi ile ek satış yapma arayışında olmaktadırlar.
E- TAHSİLAT GARANTİSİ VERMESİ
Barter sisteminde üyeler barter şirketi güvencesinde satış yapmaktadırlar. Barter şirketi onayı ile satış yaptıklarında alacaklarının garantörü Barter Şirketi'dir. Satış yaptıkları firma iflas dahi etse alacaklarını sistem üyesi diğer firmaların ürünlerinden satın alarak tahsil etmektedirler.
F- HIZLI TAHSİLAT İMKANI VERMESİ
Barter sistemi ile satış yapan firma, alacağını tahsil etmek için ürününü satın alan firmanın sisteme satış yapmasını beklememektedir. Alacaklı firma sistemde arz edilmiş ürünlerden satın alarak alacağını hemen tahsil etmeye başlayabilmektedir.
G- ÜCRETSİZ VE ETKİN REKLAM OLANAĞI
Üye firmanın ürünleri ile ilgili ayrıntılı bilgiler sistematik bir şekilde Barter Bilgi Bankası’na kaydedilmektedir. İnternet ortamında çalışan barter programı ile ilgili bilgiler, sistem üyesi bütün firmaların kullanımına sunulmaktadır. Arz ile ilgili bilgilerin her an değiştirilebilir olması üyeye, ürünlerinin tanıtımında bir sene boyunca ücretsiz kullanabileceği dinamik barter pazarını sunmaktadır.
H- GÜVENLİ, KOLAY İHRACAT İMKANI
Barter şirketinin uluslar arası pazarlarda barter sistemini birlikte uygulamak için anlaşma imzaladığı diğer barter şirketleri, dünyanın her yerinde barter ticareti yapan binlerce üyenin taleplerini sunmaktadır. Barter üyeleri, interneti kullanarak diğer ülkelerdeki barter sistemi üyelerini tanıma ve dış ticaret riskleriyle karşılaşmadan ihracat yapma imkanına sahiptirler.
I- EN KOLAY STOK SATIŞ SİSTEMİ OLMASI ÖZELLİĞİ
İhtiyaçlarını barter pazarından karşılayarak borçlanan firma öncelikle stoktaki ürünlerini pazara sunarak geri ödeme yapar. Böylelikle hem stok maliyetinden kurtulur, hem de aynı oranda cirosunu artırarak kâr eder.
IV- Sİstemİnİn Vergİlendİrİlmesİ
Barter sisteminde mal ve hizmetlerin trampa edilmesini sağlayan barter firmasının, barter işlemlerinden elde ettiği gelirler iki türlü gerçekleşmektedir. Bunlar yapılan barter işlemlerinden elde edilen komisyon gelirleri ile barter sistemine üye firmalar tarafından üyelik karşılığı ödenen aidat gelirleridir.
- Komisyon Ücreti: Barter organizatörü firmalar tarafından yapılan aracılık faaliyeti sonucunda üyelerin barter ticaretini gerçekleştirmeleri neticesinde alıcıdan, satıcıdan veya hem alıcıdan hem de satıcıdan % 2 ila % 5 oranında alınan komisyon gelirleridir. Söz konusu bedel aynı zamanda barter hizmet bedelidir.
- Barter Üyelik Aidatı: Barter sisteminde faaliyet gösteren organizatör firmaların bazıları sisteme üye olan firmalardan yapılan işlem karşılığında almış olduğu komisyon geliri dışında üyelerinden barter hizmetlerinden faydalanmaları karşılığında aldığı aidat bedelleridir.
A- GELİR VERGİSİ KANUNU AÇISINDAN VERGİLENDİRME
Barter sistemini kurarak üyelerine barter işlemleri yapmalarını sağlayan barter firmalarının gerçekleştirmiş olduğu bu faaliyet Gelir Vergisi Kanunu’nun 37. maddesi uyarınca ticari faaliyetin kapsamına girmektedir. Dolayısıyla, barter şirketlerinin elde etmiş oldukları üyelik aidatı ve komisyon ücreti gibi gelirler Gelir Vergisi Kanunu’nun 37. ve müteakip maddeleri hükmü uyarınca söz konusu barter şirketlerinin ticari kazançlarını oluşturmaktadır.
Barter sisteminde üyelerin sistemden yararlanma karşılığı olarak ödedikleri barter komisyon ve aidatları sisteme üye firmalar açısından GVK’nın 40. maddesi uyarınca ticari kazancın tespitinde gider yazılabilecektir.
Ancak; barter sisteminden tahsil edilemeyen alacaklar için barter firması tarafından şüpheli ticari alacak karşılığı ayırması mümkün değildir. Çünkü, bu alacaklar barter şirketinin alacağı değil sistemden alacaklı olan firmalara ait bir alacaktır. Ancak bu alacaklar herhangi bir üyenin de alacağı değildir. Sisteme kayıtlı olan tüm firmalara ait bir alacaktır.
Sistemden alacaklı olan firmaların alacakları da barter organizatörünün garantisi altındadır. Bu nedenle sistemden alacaklı olan firmalar, boçlu firmalardan herhangi birinin zor durumu veya iflası halinde bu alacakları barter şirketinden tahsil etmektedirler. Dolayısıyla sistemden alacaklı firmalar için alacağın tahsil edilememesi gibi bir durum söz konusu olmayacaktır.
Bununla beraber barter sisteminde borçlu firmaların borcunu ödeyememesi halinde barter şirketi, üyelik sözleşmesi gereğince sistemden alacaklı firmaların alacaklarını mal ve hizmet satın almak suretiyle tahsil etmelerine imkan tanıması dolayısıyla bu borcu ödemiş olmaktadır. Barter şirketi tarafından dolaylı olarak ödenen bu alacaklar için karşılık ayırma veya değersiz alacak olarak gider yazma imkanı bulunmamakta, ancak işle ilgili sözleşmeye dayanarak ödenen bu alacakların bir tazminat olarak değerlendirilerek Gelir Vergisi Kanunu’nun 40/3. (2) maddesi hükmü uyarınca dönem kazancını tespitinde gider olarak dikkate alınabilmesi mümkün olmaktadır.
B- KURUMLAR VERGİSİ KANUNU AÇISINDAN VERGİLENDİRME
Barter şirketlerinin elde ettiği kazançlar ticari kazanç niteliğinde değerlendirilmek suretiyle kurumlar vergisine tabi olmakta ve kurum kazancı olarak vergilendirilmektedir.
Bununla beraber barter şirketleri tarafından gerçekleştirilen ticaret faaliyet neticesinde elde edilen kazançlar için Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 7. maddesi ile sağlanan herhangi bir muafiyet bulunmamaktadır. Yine Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 8. maddesi hükmü uyarınca barter şirketleri tarafından elde edilen kazançlarla ilgili olarak kurumlar vergisi istisnası mevcut bulunmamaktadır.
Barter şirketlerinin elde edeceği kazançlar hususunda Gelir Vergisi Kanunu bölümünde belirtilen hususlar, kurumlar vergisi mükellefleri içinde aynen geçerli olacaktır. Zira KVK’nın 13. maddesi uyarınca, kurum kazancının tespitinde GVK’nın ticari kazanç hakkındaki hükümleri uygulanacağı belirtilmiştir.
C- KATMA DEĞER VERGİSİ KANUNU AÇISINDAN VERGİLENDİRME
Barter sisteminde yapılan işlemler neticesinde katma değer vergisi açısından vergiyi doğuran olay iki aşamada gerçekleşmektedir.
Birinci aşamada, barter sistemine girerek işlem yapan ve ihtiyaçlarını sistem içinden karşılayan firmaların yapmış oldukları bu işlemler sonucunda katma değer vergisi doğmakta;
İkinci aşamada ise barter organizatörü firmanın, herhangi bir barter ticaretinin gerçekleşmesini sağlaması karşılığında alıcı ve satıcıdan talep ettiği barter komisyonu ile üyelik aidatlarının elde edilmesi sırasında söz konusu hizmetlerle ilgili olarak doğmaktadır.
1- Üye Firmalar Tarafından Gerçekleştirilen Ticaretin Vergilendirilmesi
Barter sisteminde mal ve hizmet değişimi yapan üyelerin mal teslimi işlemleri neticesinde katma değer vergisi, malın teslimi sırasında doğmaktadır. Buna göre; teslim işlemlerinin barter sistemine bağlı firmalar tarafından gerçekleştirilmesi durumunda söz konusu teslimlerin bedeli üzerinden katma değer vergisi hesaplamaları gerekmektedir.
Bununla beraber hizmet ifalarında hizmetin gerçekleştirme zamanının tam olarak tespit edilememesi ve kayıt altına alınamaması nedeniyle hizmet ifalarında KDV’nin hangi vergilendirme döneminde doğduğunun tespiti, mal teslimlerine nazaran daha zordur. Bu sebeple uygulamada hizmete ilişkin KDV’nin doğuşu, genelde fatura ve benzeri belgenin düzenlenmesine bağlıdır.
Barter sisteminde mal teslimi veya hizmet ifası borcu sona erdiren bir ödeme olduğu gibi, aynı zamanda katma değer vergisi açısından vergiyi doğuran bir olaydır. Barter sisteminde gerçekleştirilen ticarete konu olan işlemler büyük çoğunlukla mal teslimi olmakla birlikte hizmet ifaları da barter ticaretinin konusu olabilmektedir. Söz konusu hizmet ifalarının barter sistemine bağlı firmalar tarafından gerçekleştirilmesi durumunda söz konusu hizmetlerin bedeli karşılığı olarak katma değer vergisi hesaplamaları gerekmektedir.
Barter sistemi, takastan ziyade mal teslimi ve hizmet ifasının karşılıklı olarak diğer tarafa sunulması şeklindeki trampaya benzemektedir. Borçlar Kanunu’na göre trampanın konusunu menkul ve gayrimenkul mallar teşkil eder; malın bir hizmetle değişimi trampa değildir.
Oysa katma değer vergisi uygulamasında, hizmet de bir malla veya yine bir başka hizmetle trampa edilerek, trampanın konusu olabilmektedir. Bir hizmetin karşılığının bir mal teslimi veya diğer bir hizmet olması halinde bunların her biri ayrı işlem kabul edilip, hizmet veya teslim hükümlerine göre ayrı vergilendirilebilirler.
Trampa da ise teslimin tayininde bedelin cinsi, hatta bir bedelin bulunup bulunmaması önemli değildir. Trampada malların mülkiyeti karşılıklı olarak el değiştirdiğinden her iki taraf için de teslim gerçekleşmiş sayılacaktır. Bu durumda matrah trampa edilen mal ve hizmetlerin her birinin Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 27. ve Vergi Usul Kanunu’nun 267. maddeleri ile hüküm altına alınan emsal bedeli ücreti olacaktır. Kısmi trampada yani trampa edilen mala karşılık bir malla birlikte başka şeyler de alınması halinde bunlar da katma değer vergisine tabi tutulacaktır.
Takas için kullanılan ve karşı tarafa borcu sona erdirilmesi amacıyla sunulan bir mal veya hizmet ifası olması durumunda söz konusu işlemlerin vergilendirilmesi gerekmektedir. Ancak, takasta borçların karşılıklı olarak sona erdiren işlem için kullanılan para gibi bir ödeme aracı var ise, bu durumda katma değer vergisi açısından vergiyi doğuran olay gerçekleşmemiş olmaktadır.
2- Üye Firmalara Verilen Hizmetin Vergilendirilmesi
Barter sisteminin işlemesini sağlayan barter firması açısından katma değer vergisini doğuran olay; sisteme üye olan kurum veya gerçek kişilerin sisteme arz ve taleplerine bağlı olarak mal tesilim veya hizmet ifa etmeleri ile bu üye firmaların sisteme üyelik kayıtları durumunda meydana gelmektedir. Çünkü barter sisteminin kurucusu firmanın, barter komisyonu ile üyelik aidatına hak kazanabilmesi, sisteme üye olmak isteyen firmaların üye olmaları veya iki üye arasında barter ticaretinin gerçekleşmesine bağlıdır.
Konsinye şekilde yapılan satışlarda katma değer vergisi, malın komisyoncu veya konsinyeciye tesliminde değil, bunlar tarafından malın üçüncü kişilere tesliminde doğmaktadır. Malı gönderinin fatura kesmesi için VUK’un 231/5. maddesi ile tanınan 7 günlük sürenin de, malın komisyoncu veya konsinyeci tarafından teslim edildiği tarihte başlandığının kabulü gerekir. Barter ticareti ise bazı yönleri itibariyle konsinyasyon suretiyle yapılan satıştan farklılık arz etmektedir. Barter sisteminde gerçekleştirilen ticaret tek bir iş için yapılan bir akitten çok, sürekli bir organizasyon hizmetinden yararlanma işlemidir.
Barter ticaretinde üyeler, barter organizatörü şirkete malın mülkiyetini devretmemektedirler. Üyeler barter organizatörünün karşılıklı olarak mal veya hizmetin el değiştirmesi için oluşturduğu organizasyondan faydalanmak suretiyle, mal veya hizmetlerinin pazarlanması imkanına kavuşmaktadırlar. Barter ticaretinin gerçekleşmesi üzerine, işlemin alıcı ve satıcı tarafları istedikleri mal veya hizmeti elde etmekte, organizatör firma ise komisyona hak kazanmaktadır. Bu bağlamda barter şirketinin gerçekleştirdiği işlemlerin bir nevi komisyoncu olarak katma değer vergisi açısından vergilendirilmesi gerekmektedir.
3- Barter İşlemlerinin Damga Vergisi Kanunu Açısından Değerlendirilmesi
Barter genel üyelik sözleşmesi, ek sözleşme, arz ve talep listesi, barter çeki, arz ve talep bildirim formlarından Damga Vergisi Kanunu’nun “(1) sayılı tablosunda yer alması” kuralı uyarınca barter genel üyelik sözleşmesi ve ek sözleşme damga vergisine tabi tutulacak, diğerleri ise gerekli şartları taşımadığından damga vergisinin konusu dışında kalacaktır.
V- Sonuç
Dünya ekonomisinde uzun süreden beri kullanılan finansal araçlardan biri olan barter sistemi kanuni olarak özel bir düzenleme ile hukuki yapısının güçlendirilmesi ve statüsünün belirlenmesi gerekmektedir.