FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI UYGULAMASI
A- FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMININ KAPSAMI
Fiili hizmet süresi zammı 5510 sayılı Kanun?un 4. maddenin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentleri kapsamında çalışan sigortalıları kapsamaktadır. Bilindiği üzere, (a) bendi kapsamındaki sigortalılar; hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar, (c) bendi kapsamındaki sigortalılar ise, kamu idarelerinde; 5510 sayılı Kanun?un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olmayanlardan, kadro ve pozisyonlarda sürekli olarak çalışıp ilgili kanunlarında (a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar, 5510 sayılı Kanun?un 4. maddesi birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerine tabi olmayanlardan, sözleşmeli olarak çalışıp ilgili kanunlarında (a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu?nun 86. maddesi uyarınca açıktan vekil atananlar şeklinde tanımlanmaktadır.
5510 sayılı Kanun?un 4. maddesinin birinci fıkranın (b) bendi gereği sigortalı sayılanlar (kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar) fiili hizmet süresi zammı kapsamı dışındadır.
5510 sayılı Kanun?un 4. maddesinin (a) ve (c) bendi kapsamındaki sigortalılar için fiili hizmet süresi zammı uygulamasının kapsamı (iş ve işyerleri, sigortalılar ve eklenecek gün sayısı) Kanun?un 40. maddesinde tablo halinde belirtilmiştir.
Tablonun 13 (subay, yedek subay, astsubay, uzman jandarma ve uzman erbaşlar) ve 14 (asaleti onaylanmış olmak şartıyla adaylıkta geçirilen süreler dahil polis, komiser yardımcısı, komiser, baş komiser, emniyet amiri, emniyet müdürleri ile bu ve daha yukarı maaş ve derecelerdeki emniyet mensupları, Milli İstihbarat Teşkilâtı mensupları) numaralı sıralarında belirtilen çalışmalardan dolayı fiili hizmet süresi zammı uygulamasından yararlanılabilmesi için çalışmanın ilgili kamu idaresinde ve belirtilen kadro ve unvanlarda geçmesi yeterlidir. Bir başka değişle, tabloda yer alan diğer işyeri ve işlerde olduğu gibi sigortalının bir fiil işyerindeki işlere ait risklere maruz kalması şart değildir.
Kanun?un 40. maddesinde yer alan tablonun 1 ila 9 numaralı (kurşun ve arsenik işleri, cam fabrika ve atölyeleri, cıva üretimi işleri sanayi, çimento fabrikaları, kok fabrikalarıyla termik santraller, alüminyum fabrikaları, demir ve çelik fabrikaları, döküm fabrikaları ile asit üretimi yapan fabrika ve atölyeler) sıralarında belirtilen işyerlerinin Kanun kapsamında değerlendirilebilmesinde; bu işyerlerinde seri ve sürekli üretim yapılması ve bir grup işçinin çalışması şartlarının birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir.
Fiili hizmet süresi zammı kapsamına tabi işyerlerinde ve işlerde malullük, yaşlılık ve ölüm sigorta kollarına tabi çalışanlar fiili hizmet süresi zammı uygulamasından yararlanmakta iken, bunların dışında kısa vadeli sigorta kollarına tabi çalışanlar ile sosyal güvenlik destek primine tabi çalışanlar fiili hizmet süresi zammı uygulamasından yararlanamaz.
Kontrol, denetim ve idareciliğin gerektirdiği gözlem ve benzeri amaçlarla kısa süreli çalışmalar, bu işlerin fiilen yapılmayıp işin yönetim görevinin yapılması ile tablodaki işleri yapmakla birlikte işin otomasyonla yapılması, ileri teknolojilerin kullanılması gibi sebeplerle riskin ve zararlı faktörlerin etkilerinin ortadan kalktığı durumlarda sigortalılar fiili hizmet süresi zammı uygulamasından yararlanamaz. Bunun yanında, Kanun?un 40. maddesinde sayılan işyerlerinde çalıştıkları halde, söz konusu işleri/görevleri yapmayan veya sayılan işleri/görevleri yaptıkları halde, söz konusu işyerlerinde çalışmayan sigortalıların işyeri ve iş koşulu şartı bir arada yerine gelmediğinden fiili hizmet süresi zammından yararlandırılmalarına imkan bulunmamaktadır.
Fiili hizmet süresi zammı kapsamında olan işyerlerinde çalışan sigortalıların çalışılan ayın bazı günlerinde kapsam dışı işlerde geçen süreleri ile kapsamda olan işlerde fiilen çalışmayarak risklerine maruz kalmadıkları resmi tatil, yıllık izin, ücretsiz izin, ücretli izin, sıhhi izin ve eğitim kurs süreleri Kanun?un 40. maddesi kapsamında değerlendirilmeyecektir. Ancak, Türk Silahlı Kuvvetleri, Emniyet ve Milli İstihbarat Teşkilatında fiili hizmet süresi zammı kapsamında çalışan sigortalıların ücretsiz izin süreleri dışındaki diğer süreleri Kanun?un 40. maddesi kapsamında değerlendirilecektir.
Fiili hizmet süresi zammı kapsamına tabi işyerlerinde ve işlerde çalışmadığı halde, söz konusu işyerleri ve işler kapsamında gösterilmek suretiyle fiili hizmet süresi zammından yararlandığı tespit edilenlerin bu süreleri Sosyal Güvenlik Kurumu (Kurum) tarafından iptal edilmektedir.
B- FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI KAPSAMINDAKİ İŞYERLERİ VE İŞLERİN TESPİTİ İLE UYUŞMAZLIKLARIN GİDERİLMESİ
Fiili hizmet süresi zammı kapsamında bulunup bulunmadıkları ile ilgili olarak kamu idarelerince/ işverenlerce tereddüt oluşması durumunda yapılacak başvurular, Kanun?un 4. maddesinin 1. fıkrasının (a) bendine tabi sigortalıları çalıştıran işyerinin bağlı bulunduğu sosyal güvenlik il müdürlüğüne/sosyal güvenlik merkezine, Kanun?un 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine tabi sigortalıları çalıştıran kamu idareleri ise Sigortalı Tescil ve Hizmet Daire Başkanlığı?nın Milli Müdafaa Cad. No: 24 Bakanlıklar/ANKARA adresinde bulunan birimine yapılacaktır.
Sigortalılarla işyerlerinin fiili hizmet süresi zammı kapsamında olup olmadıkları hususunda ortaya çıkan uyuşmazlıklar, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iş müfettişleri veya İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü?nce görevlendirilen kişilerce ilgili işyerinde yapılan inceleme sonucunda düzenlenen rapor esas alınarak çözümlenecektir. Kurum?ca uyuşmazlığın giderilmesi amacıyla ilgili Bakanlığa yapılan yazılı inceleme taleplerinde, konu ile ilgili Kurum görüşü de belirtilmektedir. Bakanlıkça yapılan inceleme, işyerinin ve işin, Kanun?un 40. maddesinde yer alan tabloda nitelikleri belirtilen kapsamda olup olmadığı ile sigortalının bu işyeri ve işte fiilen çalışıp çalışmadığı hususlarını kapsamaktadır. Söz konusu inceleme, işyerinin ve işin niteliği dikkate alınarak, Kurum, Bakanlığın ilgili birimleri veya ilgili kamu idarelerinde konusunda uzman personelin katılımı ile müşterek yapılabilir. Ayrıca Kurum ihtiyaç duyması halinde de Kurum kontrol ve denetim memurları aracılığıyla gerekli araştırmaları yaptırılabilecektir.
Kurum?un gerekli görmesi halinde, fiili hizmet süresi zammı ile ilgili olarak yapılan şikayet ve ihbarlar da yukarıdaki hükümler doğrultusunda sonuçlandırılacaktır.
C- FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI KAPSAMINDAKİ İŞYERLERİNDE ÇALIŞAN SİGORTALILARIN PRİMLERİ
Fiili hizmet süresi zammı kapsamındaki işlerde çalışan sigortalılardan tahsil edilecek malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi;
a) Kanun?un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olanlardan;
? 60 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 12 işveren hissesi olmak üzere % 21,
? 90 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 12,5 işveren hissesi olmak üzere %21,5,
? 180 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 14 işveren hissesi olmak üzere % 23,
b) Kanun?un 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine tabi olanlardan;
? 60 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 14,33 işveren hissesi olmak üzere % 23,33,
? 90 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 16 işveren hissesi olmak üzere % 25,
? 180 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 21 işveren hissesi olmak üzere % 30,
oranında tahsil edilmektedir.
Kanun?un 40. maddesinde yer alan tabloda belirtilen işyeri ve işlerde ay içerisinde geçen çalışmaların gün sayısı dikkate alınmak suretiyle, günlük prime esas kazanç ile bu kapsamda çalışılan gün sayısı çarpımı üzerinden malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları prim tutarı karşılığı hesaplanmaktadır. Burada anlatılmak istenen, sigortalı ay içinde Kanun?un 40. maddesi kapsamında kaç gün çalışmışsa, çalıştığı gün sayısı üzerinde primleri hesaplanmakta iken, aynı ay içinde kapsam dışındaki işlerde çalışmalarında ise hesaplamada yukarıdaki prim oranları dikkate alınmayacaktır.
D- FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMININ HESAPLANMASI
1- Fiili Hizmet Süresi Zammının Prim Ödeme Gün Sayısına Etkisi
Kanun?un 40. maddesinde belirtilen işyeri ve işlerde Kanun?un 4. maddesinin 1. fıkrasının (a) ve (c) bentleri kapsamında çalışarak söz konusu işlerin risklerine maruz kalan sigortalıların prim ödeme gün sayılarına, bu işyerlerinde ve işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için karşılarında gösterilen gün sayıları, fiili hizmet süresi zammı olarak eklenmektedir. 360 günden eksik sürelere ait fiilî hizmet süresi zammı ise 360 gün için eklenen fiili hizmet süresi zammı ile orantılı olarak belirlenmektedir.
Kurum uygulamasında fiili hizmet süresi zammı Kanun?un 40. maddesinde belirtilen işyerlerinde ve işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için;
? 60 gün eklenecekse, fiili hizmet süresi zammı kapsamında çalışılan gün sayısı x 0,17,
? 90 gün eklenecekse, fiili hizmet süresi zammı kapsamında çalışılan gün sayısı x 0,25,
? 180 gün eklenecekse, fiili hizmet süresi zammı kapsamında çalışılan gün sayısı x 0,50,
şeklinde hesaplanmaktadır.
Ancak fiilî hizmet süresi zammı,
? Kanun?un 40. maddesinde belirtilen tablonun 13 ve 14 numaralı sırasında yer alan (Türk Silâhlı Kuvvetleri, Emniyet ve Polis Mesleğinde, Milli İstihbarat Teşkilatı?nda) sigortalılar için sekiz,
? Diğer sigortalılar için beş yılı,
geçmemek üzere uzun vadeli sigorta kolları (malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları) uygulamasında prim ödeme gün sayısına eklenmektedir.
Ancak tablonun 10 numaralı sırasında yer alan yeraltı işyeri sigortalılar için prim ödeme gün sayısına yapılacak ilavede gün sınırlaması yoktur.
Ayrıca hesaplanan fiili hizmet süresi zammının küsuratı dikkate alınmamaktadır.
Örneğin asit üretimi yapan fabrikada asidin yapılma safhası işinde 8021 gün çalışan sigortalının fiili hizmet süresi zammı kapsamında eklenecek gün sayısı 8021 * 0,25 = 2005 olmakla birlikte, 2005 günün (5 yıl 6 ay 25 gün) 5 yılı aşan süreleri dikkate alınmayacağından, prim ödeme gün sayısı 1800 gün (5 yıl) olarak esas alındığında toplam prim ödeme gün sayısı (8021+1800) 9821 hesaplanacaktır.
Oysa yukarıdaki sigortalı yeraltı işyerinde çalışmış olsaydı 8021 * 0,50 = 4010 olacak ve eklenecek süre 5 veya 8 sekiz yıl sınırı dikkate alınmadan hesaplanan tutarın tamamı prim ödeme gün sayısı dahil edilecek ve toplam prim ödeme gün sayısı (8021 + 4010) 12031 hesaplanacaktı.
Ayrıca ay içindeki çalışmalarının bir kısmı fiili hizmet süresi zammı kapsamında, bir kısmı kapsam dışında olan sigortalılar için düzenlenecek olan iki ayrı aylık prim ve hizmet belgesi ile Kuruma bildirilecek olan prim ödeme gün sayısı toplamının 30 günü geçmemesi gerekmektedir. Şayet ay içinde 30 günden fazla gün sayısı çıkması halinde öncelikle Kanun?un 40. maddesi kapsamındaki günler esas alınacak olup, kalan gün sayısı kapsam dışındaki işyeri için (30 günü geçmemek şartıyla) bildirilecektir.
Günlük çalışma süresinin bir bölümünde fiili hizmet süresi zammı kapsamındaki işlerde çalışan sigortalılar, ay içinde bu nitelikteki işlerde geçen çalışma saatleri toplamının günlük çalışma saatine bölünmesi (küsuratlar tama iblağ edilecek) suretiyle bulunacak gün üzerinden bildirilecektir.
2- Fiili Hizmet Süresi Zammının Yaş Hadlerine Etkisi
Fiili hizmet süresi zammının yarısı üç yılı geçmemek üzere Kanun?da yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen emeklilik yaş hadlerinden indirilmektedir. Yaş haddi indiriminden yararlanabilmek için ölüm ve maluliyet halleri hariç Kanun?un 40. maddesinde belirtilen tablonun 10 numaralı sırasında yer alan sigortalıların (yeraltı işleri) en az 1800 gün, diğer sıralarda belirtilen sigortalılar ise en az 3600 gün işyeri ve işlerde çalışmış olmaları gerekmektedir.
Ancak yaş haddi indirimindeki süre sınırı Kanun?un 40. maddesinde belirtilen tablonun 10 numaralı sırasındaki yeraltı işyerlerinde uygulanmaz.
Ayrıca hesaplanan fiili hizmet süresi zammının küsuratı dikkate alınmamaktadır.
Ayrıca sigortaların farklı fiili hizmet süresi zammına tabi işyerinde çalışması halinde yaş haddinden indirim yapılması için gerekli olan 3600 günün tespitinde tüm işyerlerinde geçen hizmetler dikkate alınır. Ancak yapılacak yaş indirimine esas fiili hizmet süresi zammı hesaplanırken, yeraltı işyerlerindeki süreler ile diğerleri ayrı olarak değerlendirilmektedir.
Örneğin çimento fabrikasında karıştırma işinde 4500 gün çalışan sigortalının aylığa hak kazanma yaşı 55 olması halinde fiili hizmet süresi zammı kapsamında eklenecek süre (4500 * 0,17) 765 gün olup, yaş haddinden indirilecek süre 765?inin yarısı olan 382 gün (1 yıl 22 gün) hesaplandığında, aylık için yeni yaş 1 yıl 22 günün çıkarılması ile bulunacak olan 53 yaş 11 ay 8 gün olacaktır.
Şayet yukarıdaki sigortalının belirtilen işyerinde 3599 gün çalışması olsaydı, sigortalının fiili hizmet süresi zammı kapsamındaki çalışmalarının toplamı 3600 gün olmadığından, yaş haddinden indirim uygulanmayacaktı.
Ayrıca yine yukarıdaki sigortalı sadece yeraltı işlerinde 6000 gün çalışmış olsaydı, söz konusu sigortalı için fiili hizmet süresi zammı kapsamında hesaplanan prim ödeme gün sayısı üç yıldan fazla olmasına karşın, Kanun gereği, üç yılı aşan süreler de yaş haddinden indirilecekti. Bir başka değişle, tablonun 10 numaralı sırasında yer alan sigortalılar için, prim ödeme gün sayısının ilavesinde olduğu gibi, yaş hadlerindeki süre sınırı da uygulanmayacaktı.
Kanun?un 40. maddesindeki tabloda belirtilen işyeri ve işlerden birden fazlasına tabi olarak çalışmış sigortalının; tablo 10?da belirtilen yeraltı işyerinde en az 1800 gün çalışması ve tabloda yer alan diğer çalışmaları en az 3600 (3600 günün hesabında tabloda yer alan tüm işlerin toplamı (yeraltı işyeri dahil) esas alınacak) gün olması halinde, tablo 10 dışında yapılacak yaş hadlerinden indirim üç yıl ile sınırlı olmakla birlikte, yeraltı işleri ile birlikte tabloda yer alan diğer hizmetlerinde dahil edilmesi nedeniyle yaş haddi indiriminde üç yıllık süre sınırı uygulanmayacaktır. Bir başka değişle, yaş haddinden indirim için 1800 ve 3600 gün çalışma şartının gerçekleşme halinde, sadece yeraltı işleri için kullanılmayan süre sınırı, birlikte değerlendirmek koşuluyla, diğer işler için de kullanılmayacaktır.
E- FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI KAPSAMINDA AYNI ANDA BİRDEN FAZLA İŞYERİ VE İŞLERDE ÇALIŞANLARIN BİLDİRİLMESİ
Yaptıkları iş nedeniyle Kanun?un 40. maddesinde tabloda belirtilen işyeri ve işlerden aynı anda birden fazlasına tabi olan sigortalılara en yükseğine göre fiili hizmet süresi zammı uygulanacaktır.
Örneğin cam fabrikası işyerinde ateşçilik işlerinde çalışanlar kişinin aynı zamanda günün diğer saatlerinde asit üretimi yapan fabrikada asidin yapılması safhasında çalışması halinde eklenecek gün sayısı en fazla olan asit işyerindeki çalışmalarına göre fiili hizmet süresi zammı hesaplanacaktır.
F- FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI KAPSAMINDAKİ ÇALIŞMALARIN BİLDİRİLMESİ
Sigortalıların fiili hizmet süresi zammından yararlanabilmeleri için, işverenlerce, sigortalıların fiili hizmet süresi zammı kapsamında geçen çalışmalarına ait prim ödeme gün sayıları ile prime esas kazançları Kanun?un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılar için aylık prim ve hizmet belgesi ile (c) bendi kapsamında ilk defa sigortalı olanlar (01.10.2008 tarihinden itibaren) için ise aylık fiili hizmet süresi zammı prim belgesiyle Kuruma bildirilmeleri gerekmektedir.
5510 sayılı Kanun?un geçici 4. maddesi gereği, 2008 yılı Ekim ayı başından önce 5434 sayılı Kanun iştirakçi olup, bu tarih itibarıyla Kanun?un 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamına alınanların fiili hizmet süresi zammı kesenek ve karşılıklarının tahakkuku ve tahsili 5434 sayılı Kanun?un 34. maddesi hükümlerine göre yapılmaya devam edilecek ve bu kapsamda çalışması olanlar için yıllık fiili hizmet süresi zammı prim belgesi düzenlenecektir.
Yukarıdaki fiili hizmet süresi zammına ait asıl veya ek nitelikteki aylık ya da yıllık fiili hizmet süresi zammı prim belgesinin yasal süresi dışında Kurum?a verilmesi halinde 5510 sayılı Kanun?un 102. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinden belirtilen esaslar doğrultusunda idari para cezası uygulanacaktır.
A- FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMININ KAPSAMI
Fiili hizmet süresi zammı 5510 sayılı Kanun?un 4. maddenin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentleri kapsamında çalışan sigortalıları kapsamaktadır. Bilindiği üzere, (a) bendi kapsamındaki sigortalılar; hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar, (c) bendi kapsamındaki sigortalılar ise, kamu idarelerinde; 5510 sayılı Kanun?un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olmayanlardan, kadro ve pozisyonlarda sürekli olarak çalışıp ilgili kanunlarında (a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar, 5510 sayılı Kanun?un 4. maddesi birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerine tabi olmayanlardan, sözleşmeli olarak çalışıp ilgili kanunlarında (a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu?nun 86. maddesi uyarınca açıktan vekil atananlar şeklinde tanımlanmaktadır.
5510 sayılı Kanun?un 4. maddesinin birinci fıkranın (b) bendi gereği sigortalı sayılanlar (kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar) fiili hizmet süresi zammı kapsamı dışındadır.
5510 sayılı Kanun?un 4. maddesinin (a) ve (c) bendi kapsamındaki sigortalılar için fiili hizmet süresi zammı uygulamasının kapsamı (iş ve işyerleri, sigortalılar ve eklenecek gün sayısı) Kanun?un 40. maddesinde tablo halinde belirtilmiştir.
Tablonun 13 (subay, yedek subay, astsubay, uzman jandarma ve uzman erbaşlar) ve 14 (asaleti onaylanmış olmak şartıyla adaylıkta geçirilen süreler dahil polis, komiser yardımcısı, komiser, baş komiser, emniyet amiri, emniyet müdürleri ile bu ve daha yukarı maaş ve derecelerdeki emniyet mensupları, Milli İstihbarat Teşkilâtı mensupları) numaralı sıralarında belirtilen çalışmalardan dolayı fiili hizmet süresi zammı uygulamasından yararlanılabilmesi için çalışmanın ilgili kamu idaresinde ve belirtilen kadro ve unvanlarda geçmesi yeterlidir. Bir başka değişle, tabloda yer alan diğer işyeri ve işlerde olduğu gibi sigortalının bir fiil işyerindeki işlere ait risklere maruz kalması şart değildir.
Kanun?un 40. maddesinde yer alan tablonun 1 ila 9 numaralı (kurşun ve arsenik işleri, cam fabrika ve atölyeleri, cıva üretimi işleri sanayi, çimento fabrikaları, kok fabrikalarıyla termik santraller, alüminyum fabrikaları, demir ve çelik fabrikaları, döküm fabrikaları ile asit üretimi yapan fabrika ve atölyeler) sıralarında belirtilen işyerlerinin Kanun kapsamında değerlendirilebilmesinde; bu işyerlerinde seri ve sürekli üretim yapılması ve bir grup işçinin çalışması şartlarının birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir.
Fiili hizmet süresi zammı kapsamına tabi işyerlerinde ve işlerde malullük, yaşlılık ve ölüm sigorta kollarına tabi çalışanlar fiili hizmet süresi zammı uygulamasından yararlanmakta iken, bunların dışında kısa vadeli sigorta kollarına tabi çalışanlar ile sosyal güvenlik destek primine tabi çalışanlar fiili hizmet süresi zammı uygulamasından yararlanamaz.
Kontrol, denetim ve idareciliğin gerektirdiği gözlem ve benzeri amaçlarla kısa süreli çalışmalar, bu işlerin fiilen yapılmayıp işin yönetim görevinin yapılması ile tablodaki işleri yapmakla birlikte işin otomasyonla yapılması, ileri teknolojilerin kullanılması gibi sebeplerle riskin ve zararlı faktörlerin etkilerinin ortadan kalktığı durumlarda sigortalılar fiili hizmet süresi zammı uygulamasından yararlanamaz. Bunun yanında, Kanun?un 40. maddesinde sayılan işyerlerinde çalıştıkları halde, söz konusu işleri/görevleri yapmayan veya sayılan işleri/görevleri yaptıkları halde, söz konusu işyerlerinde çalışmayan sigortalıların işyeri ve iş koşulu şartı bir arada yerine gelmediğinden fiili hizmet süresi zammından yararlandırılmalarına imkan bulunmamaktadır.
Fiili hizmet süresi zammı kapsamında olan işyerlerinde çalışan sigortalıların çalışılan ayın bazı günlerinde kapsam dışı işlerde geçen süreleri ile kapsamda olan işlerde fiilen çalışmayarak risklerine maruz kalmadıkları resmi tatil, yıllık izin, ücretsiz izin, ücretli izin, sıhhi izin ve eğitim kurs süreleri Kanun?un 40. maddesi kapsamında değerlendirilmeyecektir. Ancak, Türk Silahlı Kuvvetleri, Emniyet ve Milli İstihbarat Teşkilatında fiili hizmet süresi zammı kapsamında çalışan sigortalıların ücretsiz izin süreleri dışındaki diğer süreleri Kanun?un 40. maddesi kapsamında değerlendirilecektir.
Fiili hizmet süresi zammı kapsamına tabi işyerlerinde ve işlerde çalışmadığı halde, söz konusu işyerleri ve işler kapsamında gösterilmek suretiyle fiili hizmet süresi zammından yararlandığı tespit edilenlerin bu süreleri Sosyal Güvenlik Kurumu (Kurum) tarafından iptal edilmektedir.
B- FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI KAPSAMINDAKİ İŞYERLERİ VE İŞLERİN TESPİTİ İLE UYUŞMAZLIKLARIN GİDERİLMESİ
Fiili hizmet süresi zammı kapsamında bulunup bulunmadıkları ile ilgili olarak kamu idarelerince/ işverenlerce tereddüt oluşması durumunda yapılacak başvurular, Kanun?un 4. maddesinin 1. fıkrasının (a) bendine tabi sigortalıları çalıştıran işyerinin bağlı bulunduğu sosyal güvenlik il müdürlüğüne/sosyal güvenlik merkezine, Kanun?un 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine tabi sigortalıları çalıştıran kamu idareleri ise Sigortalı Tescil ve Hizmet Daire Başkanlığı?nın Milli Müdafaa Cad. No: 24 Bakanlıklar/ANKARA adresinde bulunan birimine yapılacaktır.
Sigortalılarla işyerlerinin fiili hizmet süresi zammı kapsamında olup olmadıkları hususunda ortaya çıkan uyuşmazlıklar, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iş müfettişleri veya İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü?nce görevlendirilen kişilerce ilgili işyerinde yapılan inceleme sonucunda düzenlenen rapor esas alınarak çözümlenecektir. Kurum?ca uyuşmazlığın giderilmesi amacıyla ilgili Bakanlığa yapılan yazılı inceleme taleplerinde, konu ile ilgili Kurum görüşü de belirtilmektedir. Bakanlıkça yapılan inceleme, işyerinin ve işin, Kanun?un 40. maddesinde yer alan tabloda nitelikleri belirtilen kapsamda olup olmadığı ile sigortalının bu işyeri ve işte fiilen çalışıp çalışmadığı hususlarını kapsamaktadır. Söz konusu inceleme, işyerinin ve işin niteliği dikkate alınarak, Kurum, Bakanlığın ilgili birimleri veya ilgili kamu idarelerinde konusunda uzman personelin katılımı ile müşterek yapılabilir. Ayrıca Kurum ihtiyaç duyması halinde de Kurum kontrol ve denetim memurları aracılığıyla gerekli araştırmaları yaptırılabilecektir.
Kurum?un gerekli görmesi halinde, fiili hizmet süresi zammı ile ilgili olarak yapılan şikayet ve ihbarlar da yukarıdaki hükümler doğrultusunda sonuçlandırılacaktır.
C- FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI KAPSAMINDAKİ İŞYERLERİNDE ÇALIŞAN SİGORTALILARIN PRİMLERİ
Fiili hizmet süresi zammı kapsamındaki işlerde çalışan sigortalılardan tahsil edilecek malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi;
a) Kanun?un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olanlardan;
? 60 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 12 işveren hissesi olmak üzere % 21,
? 90 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 12,5 işveren hissesi olmak üzere %21,5,
? 180 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 14 işveren hissesi olmak üzere % 23,
b) Kanun?un 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine tabi olanlardan;
? 60 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 14,33 işveren hissesi olmak üzere % 23,33,
? 90 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 16 işveren hissesi olmak üzere % 25,
? 180 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 21 işveren hissesi olmak üzere % 30,
oranında tahsil edilmektedir.
Kanun?un 40. maddesinde yer alan tabloda belirtilen işyeri ve işlerde ay içerisinde geçen çalışmaların gün sayısı dikkate alınmak suretiyle, günlük prime esas kazanç ile bu kapsamda çalışılan gün sayısı çarpımı üzerinden malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları prim tutarı karşılığı hesaplanmaktadır. Burada anlatılmak istenen, sigortalı ay içinde Kanun?un 40. maddesi kapsamında kaç gün çalışmışsa, çalıştığı gün sayısı üzerinde primleri hesaplanmakta iken, aynı ay içinde kapsam dışındaki işlerde çalışmalarında ise hesaplamada yukarıdaki prim oranları dikkate alınmayacaktır.
D- FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMININ HESAPLANMASI
1- Fiili Hizmet Süresi Zammının Prim Ödeme Gün Sayısına Etkisi
Kanun?un 40. maddesinde belirtilen işyeri ve işlerde Kanun?un 4. maddesinin 1. fıkrasının (a) ve (c) bentleri kapsamında çalışarak söz konusu işlerin risklerine maruz kalan sigortalıların prim ödeme gün sayılarına, bu işyerlerinde ve işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için karşılarında gösterilen gün sayıları, fiili hizmet süresi zammı olarak eklenmektedir. 360 günden eksik sürelere ait fiilî hizmet süresi zammı ise 360 gün için eklenen fiili hizmet süresi zammı ile orantılı olarak belirlenmektedir.
Kurum uygulamasında fiili hizmet süresi zammı Kanun?un 40. maddesinde belirtilen işyerlerinde ve işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için;
? 60 gün eklenecekse, fiili hizmet süresi zammı kapsamında çalışılan gün sayısı x 0,17,
? 90 gün eklenecekse, fiili hizmet süresi zammı kapsamında çalışılan gün sayısı x 0,25,
? 180 gün eklenecekse, fiili hizmet süresi zammı kapsamında çalışılan gün sayısı x 0,50,
şeklinde hesaplanmaktadır.
Ancak fiilî hizmet süresi zammı,
? Kanun?un 40. maddesinde belirtilen tablonun 13 ve 14 numaralı sırasında yer alan (Türk Silâhlı Kuvvetleri, Emniyet ve Polis Mesleğinde, Milli İstihbarat Teşkilatı?nda) sigortalılar için sekiz,
? Diğer sigortalılar için beş yılı,
geçmemek üzere uzun vadeli sigorta kolları (malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları) uygulamasında prim ödeme gün sayısına eklenmektedir.
Ancak tablonun 10 numaralı sırasında yer alan yeraltı işyeri sigortalılar için prim ödeme gün sayısına yapılacak ilavede gün sınırlaması yoktur.
Ayrıca hesaplanan fiili hizmet süresi zammının küsuratı dikkate alınmamaktadır.
Örneğin asit üretimi yapan fabrikada asidin yapılma safhası işinde 8021 gün çalışan sigortalının fiili hizmet süresi zammı kapsamında eklenecek gün sayısı 8021 * 0,25 = 2005 olmakla birlikte, 2005 günün (5 yıl 6 ay 25 gün) 5 yılı aşan süreleri dikkate alınmayacağından, prim ödeme gün sayısı 1800 gün (5 yıl) olarak esas alındığında toplam prim ödeme gün sayısı (8021+1800) 9821 hesaplanacaktır.
Oysa yukarıdaki sigortalı yeraltı işyerinde çalışmış olsaydı 8021 * 0,50 = 4010 olacak ve eklenecek süre 5 veya 8 sekiz yıl sınırı dikkate alınmadan hesaplanan tutarın tamamı prim ödeme gün sayısı dahil edilecek ve toplam prim ödeme gün sayısı (8021 + 4010) 12031 hesaplanacaktı.
Ayrıca ay içindeki çalışmalarının bir kısmı fiili hizmet süresi zammı kapsamında, bir kısmı kapsam dışında olan sigortalılar için düzenlenecek olan iki ayrı aylık prim ve hizmet belgesi ile Kuruma bildirilecek olan prim ödeme gün sayısı toplamının 30 günü geçmemesi gerekmektedir. Şayet ay içinde 30 günden fazla gün sayısı çıkması halinde öncelikle Kanun?un 40. maddesi kapsamındaki günler esas alınacak olup, kalan gün sayısı kapsam dışındaki işyeri için (30 günü geçmemek şartıyla) bildirilecektir.
Günlük çalışma süresinin bir bölümünde fiili hizmet süresi zammı kapsamındaki işlerde çalışan sigortalılar, ay içinde bu nitelikteki işlerde geçen çalışma saatleri toplamının günlük çalışma saatine bölünmesi (küsuratlar tama iblağ edilecek) suretiyle bulunacak gün üzerinden bildirilecektir.
2- Fiili Hizmet Süresi Zammının Yaş Hadlerine Etkisi
Fiili hizmet süresi zammının yarısı üç yılı geçmemek üzere Kanun?da yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen emeklilik yaş hadlerinden indirilmektedir. Yaş haddi indiriminden yararlanabilmek için ölüm ve maluliyet halleri hariç Kanun?un 40. maddesinde belirtilen tablonun 10 numaralı sırasında yer alan sigortalıların (yeraltı işleri) en az 1800 gün, diğer sıralarda belirtilen sigortalılar ise en az 3600 gün işyeri ve işlerde çalışmış olmaları gerekmektedir.
Ancak yaş haddi indirimindeki süre sınırı Kanun?un 40. maddesinde belirtilen tablonun 10 numaralı sırasındaki yeraltı işyerlerinde uygulanmaz.
Ayrıca hesaplanan fiili hizmet süresi zammının küsuratı dikkate alınmamaktadır.
Ayrıca sigortaların farklı fiili hizmet süresi zammına tabi işyerinde çalışması halinde yaş haddinden indirim yapılması için gerekli olan 3600 günün tespitinde tüm işyerlerinde geçen hizmetler dikkate alınır. Ancak yapılacak yaş indirimine esas fiili hizmet süresi zammı hesaplanırken, yeraltı işyerlerindeki süreler ile diğerleri ayrı olarak değerlendirilmektedir.
Örneğin çimento fabrikasında karıştırma işinde 4500 gün çalışan sigortalının aylığa hak kazanma yaşı 55 olması halinde fiili hizmet süresi zammı kapsamında eklenecek süre (4500 * 0,17) 765 gün olup, yaş haddinden indirilecek süre 765?inin yarısı olan 382 gün (1 yıl 22 gün) hesaplandığında, aylık için yeni yaş 1 yıl 22 günün çıkarılması ile bulunacak olan 53 yaş 11 ay 8 gün olacaktır.
Şayet yukarıdaki sigortalının belirtilen işyerinde 3599 gün çalışması olsaydı, sigortalının fiili hizmet süresi zammı kapsamındaki çalışmalarının toplamı 3600 gün olmadığından, yaş haddinden indirim uygulanmayacaktı.
Ayrıca yine yukarıdaki sigortalı sadece yeraltı işlerinde 6000 gün çalışmış olsaydı, söz konusu sigortalı için fiili hizmet süresi zammı kapsamında hesaplanan prim ödeme gün sayısı üç yıldan fazla olmasına karşın, Kanun gereği, üç yılı aşan süreler de yaş haddinden indirilecekti. Bir başka değişle, tablonun 10 numaralı sırasında yer alan sigortalılar için, prim ödeme gün sayısının ilavesinde olduğu gibi, yaş hadlerindeki süre sınırı da uygulanmayacaktı.
Kanun?un 40. maddesindeki tabloda belirtilen işyeri ve işlerden birden fazlasına tabi olarak çalışmış sigortalının; tablo 10?da belirtilen yeraltı işyerinde en az 1800 gün çalışması ve tabloda yer alan diğer çalışmaları en az 3600 (3600 günün hesabında tabloda yer alan tüm işlerin toplamı (yeraltı işyeri dahil) esas alınacak) gün olması halinde, tablo 10 dışında yapılacak yaş hadlerinden indirim üç yıl ile sınırlı olmakla birlikte, yeraltı işleri ile birlikte tabloda yer alan diğer hizmetlerinde dahil edilmesi nedeniyle yaş haddi indiriminde üç yıllık süre sınırı uygulanmayacaktır. Bir başka değişle, yaş haddinden indirim için 1800 ve 3600 gün çalışma şartının gerçekleşme halinde, sadece yeraltı işleri için kullanılmayan süre sınırı, birlikte değerlendirmek koşuluyla, diğer işler için de kullanılmayacaktır.
E- FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI KAPSAMINDA AYNI ANDA BİRDEN FAZLA İŞYERİ VE İŞLERDE ÇALIŞANLARIN BİLDİRİLMESİ
Yaptıkları iş nedeniyle Kanun?un 40. maddesinde tabloda belirtilen işyeri ve işlerden aynı anda birden fazlasına tabi olan sigortalılara en yükseğine göre fiili hizmet süresi zammı uygulanacaktır.
Örneğin cam fabrikası işyerinde ateşçilik işlerinde çalışanlar kişinin aynı zamanda günün diğer saatlerinde asit üretimi yapan fabrikada asidin yapılması safhasında çalışması halinde eklenecek gün sayısı en fazla olan asit işyerindeki çalışmalarına göre fiili hizmet süresi zammı hesaplanacaktır.
F- FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI KAPSAMINDAKİ ÇALIŞMALARIN BİLDİRİLMESİ
Sigortalıların fiili hizmet süresi zammından yararlanabilmeleri için, işverenlerce, sigortalıların fiili hizmet süresi zammı kapsamında geçen çalışmalarına ait prim ödeme gün sayıları ile prime esas kazançları Kanun?un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılar için aylık prim ve hizmet belgesi ile (c) bendi kapsamında ilk defa sigortalı olanlar (01.10.2008 tarihinden itibaren) için ise aylık fiili hizmet süresi zammı prim belgesiyle Kuruma bildirilmeleri gerekmektedir.
5510 sayılı Kanun?un geçici 4. maddesi gereği, 2008 yılı Ekim ayı başından önce 5434 sayılı Kanun iştirakçi olup, bu tarih itibarıyla Kanun?un 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamına alınanların fiili hizmet süresi zammı kesenek ve karşılıklarının tahakkuku ve tahsili 5434 sayılı Kanun?un 34. maddesi hükümlerine göre yapılmaya devam edilecek ve bu kapsamda çalışması olanlar için yıllık fiili hizmet süresi zammı prim belgesi düzenlenecektir.
Yukarıdaki fiili hizmet süresi zammına ait asıl veya ek nitelikteki aylık ya da yıllık fiili hizmet süresi zammı prim belgesinin yasal süresi dışında Kurum?a verilmesi halinde 5510 sayılı Kanun?un 102. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinden belirtilen esaslar doğrultusunda idari para cezası uygulanacaktır.
