Sayın Alihsan Bey,
213 sayılı VUK’un 172. maddesinde bu Kanun’a göre defter tutmak zorunda olanlar sayılmıştır.
Buna göre;
1- Ticaret ve sanat erbabı,
2- Ticaret şirketleri,
3- İktisadi kamu müesseseleri,
4- Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler,
5- Serbest meslek erbabı,
6- Çiftçiler,
anılan Kanun hükümlerine göre defter tutmakla mükelleftirler.
Sayılanlara, Kanun’un 173. maddesi ile bazı istisnalar getirilmiştir.
173. madde uyarınca;
1- Gelir vergisinden muaf olan esnaf ve gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçiler,
2- Gelir Vergisi Kanunu’na göre kazançları basit usulde tespit edilenler,
3- Kurumlar vergisinden muaf olan:
a- İktisadi kamu müesseseleri,
b- Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler
hakkında defter tutma mecburiyeti uygulanmayacaktır.
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 176-181. maddelerinde tüccarlar defter tutma bakımından bilanço esasına göre defter tutanlar (I. Sınıf) ve işletme hesabı esasına göre defter tutanlar (II. Sınıf) olarak ikiye ayrılmışlardır. Anılan maddelerde, her bir sınıfa dahil olacak mükelleflerin tespitine ilişkin koşullar belirtilmiş ve bir sınıftan diğerine geçiş (sınıf değiştirme) şartları belirlenmiştir.
213 sayılı VUK md. 177 maddesinde sayılan şartları taşıyanlar birinci sınıf tüccar olarak sayılmıştır ve bilanço esasına göre defter tutmak zorunlulukları mevcuttur.
213 sayılı VUK’un 178. maddesinde sayılan şartları taşıyanlar tüccarlar ikinci sınıf tüccar sayılmışlardır ve işletme hesabı esasına göre defter tutacaklardır.
Tüccarların Tutacakları Defterler
Bilanço Esasına Göre
Bilanço esasına göre defter tutan tüccarların tutacakları defterler şunlardır:
aa) Yevmiye defteri,
ab) Defteri kebir,
ac) Envanter defteri,
ad) Diğer defterler:
- İmalat defteri,
- Bitim işleri defteri,
- Banka ve sigorta muameleleri vergisi defteri,
- Yabancı nakliyat kurumları hasılat defteri,
- Menkul ve gayri menkul sermaye iratlarına ilişkin kayıtlar,
- Ambar defteri
İşletme Hesabı Esasına Göre
213 sayılı VUK’un 193. maddesi uyarınca, işletme hesabı esasına göre defter tutan mükellefler, “işletme hesabı defteri” tutarlar. İşletme hesabı defterinin sol tarafına “giderler”, sağ tarafına “hasılat” kaydedilir.
Gider kısmına; satın alınan mallar, yaptırılan hizmetler karşılığında ödenen veya borçlanılan paralar ve işletme ile ilgili diğer bütün giderler kaydedilir.
Hasılat kısmına; satılan mal bedeli, yapılan hizmet karşılığı olarak tahsil edilen paralarla tahakkuk eden alacaklar ve işletme ile ilgili diğer bütün giderler kaydedilir.
Gayrimenkuller ile amortismana tabi olan kıymetler işletme hesabı defterine kaydedilmez. Ancak, bu kıymetler üzerinden ayrılan amortismanlar gider olarak yazılabilir. Bunun için VUK’un 189. maddesine göre amortisman kaydı tutmak gerekir.
İşletme hesabı defterine yapılan kayıtlarda aşağıdaki bilgilerin bulunması gerekir:
- Sıra numarası,
- Kayıt tarihi,
- Muamelenin nevi,
- Meblağ.
İşletme hesabı esasına göre defter tutanlardan emtia üzerine iş yapanlar emtia envanteri çıkarırlar. Emtia envanteri, işlemlere ait kayıtlarla karıştırılmamak kaydıyla, işe yeni başlama halinde işletme hesabı defterinin başına, müteakiben her hesap dönemi kapandıktan sonra işlemlere ilişkin kayıtları takip eden sayfalara kaydedilir.
Diğer taraftan, işletme hesabı esasına göre defter tutanlar her hesap döneminin sonunda “işletme hesabı özeti” çıkarırlar (VUK md. 196). İşletme hesabı özetinde aşağıdaki maddeler yazılır:
Gider tablosu
1- Dönem başı emtia mevcudu,
2- Dönem içinde satın alınan emtianın değeri ile yapılan çeşitli giderler,
Hasılat tablosu
i- Dönem içinde satılan emtianın değeri ile hizmet karşılığı ve sair suretle alınan paralar,
ii- Dönem sonu emtia mevcudu.
Sonuç olarak sorudaki durumun mevcudiyeti mevzuu bahis değildir.