Ynt: Müstahsil Makbuzu Hk.
MÜSTAHSİL MAKBUZU VE MÜSTAHSİL MAKBUZU İLE TEVKİFAT YAPILAN GELİR VERGİSİ STOPAJI VE BAĞ-KUR PİRİMLERİ
Sabri ODAK
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
1-GİRİŞ
Müstahsil makbuzu, Vergi Usul Kanunu?nun 235 inci maddesinde aşağıdaki şekilde hükme bağlanmıştır.
?Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile kazancı basit usulde tespit edilenler ve defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler, gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçilerden satın aldıkları malların bedelini ödedikleri sırada iki nüsha makbuz tanzim etmeye ve bunlardan birini imzalayarak satıcı çiftçiye vermeye ve diğerlerini ona imzalatarak almaya mecburdurlar. Mal tüccar veya çiftçi adına bir adamı veya mutavassıt tarafından alındığı takdirde makbuz bunlar tarafından tanzim ve imza olunur?.
Müstahsil makbuzu; tarımsal ve hayvansal ürünlerin satın alınmasında fatura yerine geçen ticari bir vesika olarak kullanılır.
Müstahsil makbuzu, çiftçiye malın teslimi sırasında düzenlenerek verilir.
213 sayılı Vergi Usul Kanunu?na göre defter tutmak mecburiyetinde olanlar, kullandıkları müstahsil makbuzlarını, ilgili bulundukları yılı takip eden takvim yılından başlayarak beş yıl süre ile muhafaza etmeye mecburdurlar. Aynı zamanda VUK göre defter tutmak zorunda olmayanlar da aldıkları müstahsil makbuzlarını, tanzim tarihlerini takip eden takvim yılından başlayarak beş yıl süre ile muhafaza etmeye mecburdurlar.
2-MÜSTAHSİL MAKBUZUNDA BULUNMASI GEREKEN BİLGİLER
1. Makbuzun tarihi,
2. Malı satın alan tüccar veya çiftçinin soyadı, adı, unvanı ve adresi,
3. Malı satan çiftçinin soyadı, adı ve ikametgahı adresi
4. Satın alınan malın cinsi, miktarı ve bedeli,
Müstahsil makbuzları seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir.
3-MÜSTAHSİL MAKBUZLARININ BASIM VE TASDİKİ
Müstahsil makbuzları, fatura ve fatura yerine geçen vesikalar gibi noterden tasdik ettirilerek veya anlaşmalı matbaalarca bastırılarak kullanılacaktır.
Noterler tarafından tasdik edilecek olan belgeler noter harcına tabi tutulmayacaktır.
Fatura ve fatura yerine geçen vesikaların (Müstahsil makbuzları dahil), tasdik zamanı için bir kayıt konulmamış olup esas olan kullanılmadan önce tasdik işleminin yaptırılmış olmasıdır. Be nedenle, anılan belgelerden bir hesap dönemi boyunca kullanılacakların tamamının bir defada tasdik ettirilmesi şart değildir. Mükellefler işletmelerinin iş hacimlerini nazara alarak muhtelif zamanlarda belgelerini tasdik ettirebileceklerdir. Diğer taraftan hesap dönemi sonunda ellerinde tasdikli belgeleri kalanlar bunları müteakip dönemde de kullanabileceklerdir.
4-MÜSTAHSİL MAKBUZU İLE SATIN ALINAN ÜRÜNLER
31.12.1993 gün ve 21805 mükerrer sayılı Resmi Gazete?de yayımlanan 93/5148 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı gereğince 01.01.1994 tarihinden geçerli olmak üzere, zirai mahsullerin alım-satımına ilişkin olarak borsada tescil edilen işler borsada yapılmış addolunarak hayvan ve hayvansal mahsuller ile kara ve su avcılığı mahsulleri için %1, diğer zirai mahsuller için %2 nispetinde indirimli tevkifat uygulanmaktadır.
Zirai kazancın gerçek usulde tespiti bakımından bir takvim yılı içinde dikkate alınacak ölçüler Gelir Vergisi Kanunun 54 inci maddesinde yer almıştır.
Ancak, bir takvim yılı içinde dikkate alınacak ölçüler günümüzde çok düşük kaldığından bu tutarların yükseltilmesi daha iyi olur inancındayız.
Örnek:
(D) Gıda Ürünleri Ltd.Şti. 15.8.2002 tarihinde müstahsil makbuzu ile çiftçiden 10 ton buğday satın almıştır. Alış işlemlerinden dolayı müstahsil makbuzu düzenleyerek Ticaret Borsa?sında tescil etmiştir. İlgili Ltd.Şti. Müstahsil makbuzda yazılı gelir vergisi stopajını, bir sonra ki ayın 20?sine kadar vergi dairesine muhtasar beyanname vererek ödemesi gerekmektedir. Muhtasar beyanname ekinde Borsa Alım-Satım Beyannamesi de ibraz edilecektir.
Ancak, alımların borsadan tescil edilmemesi halinde gelir vergisi stopajı %2 oranında tahakkuk edilerek ödenecektir.
Gelir vergisi stopajına ait muhtasar beyannamesi verilirken Borsa Alım-Satım Beyannamesi veya buna ilişkin bir listenin ek olarak verilmesi, mükellef açısında tescilin ve stopaj tahakkukunun doğruluğunu kanıtlar. Bunların eklenmesi halinde Vergi dairesi tarafından mükellef nezdinde bu işlemler ile ilgili kontrol ve incelemeye gerek kalmayacaktır.
4.1-Ticaret Borsalarına Kote Edilen ve Tevkifata Tabi Olan Maddeler:
1. Hububat
2. Bakliyat
3. Yağlı Tohumlar
4. Hayvani Yağlar (Süt yağları ve diğer hayvani yağlar)
5. Çeşitli Gıda maddeleri (Bitkisel ve hayvansal gıda maddeleri)
6. Kuru ve yaş meyveler
7. Meyve Çekirdekleri
8. Orman mahsülleri
9. Tekstil hammaddeleri
10. Canlı hayvanlar: Kasaplık büyükbaş, kasaplık küçükbaş ve kümes hayvanları. Damızlık civciv ve diğer canlı hayvanlar.
11. Ham deriler: Büyükbaş-küçükbaş hayvan derileri (ham ve salamura), diğer hayvan derileri (Ham ve salamura), av derileri (Ham ve salamura).
12. Çeşitli maddeler
Yukarıda yazılı malların çiftçiden alınması halinde müstahsil makbuzu düzenlenerek Ticaret Borsasına kayıt ve tescil ettirilir. Ayrıca alış bedelleri üzerinden vergi tevkifatı yapılır.
Ticaret Borsalarına kote edilen maddeler, ana başlıklar halinde yukarıda yazılmıştır. Detayları Gelir Vergisi Kanunu?nun 185 no?lu Genel Tebliğ?inde açıklanmıştır.
Ancak, yukarıda yazılı maddelerin bazıları tevkifata tabi değildir.
4.2-Tevkifata Tabi Olmayan Maddeler :
Hububat Mamülleri: Arpa kırması, buğday kepeği, buğday unu, bulgur, irmik, makarna, nişasta, razmol, çeltik kepeği, bonkolite.
Yağlı Tohumlar: Pamuk çekirdeği-çiğit
Küspe ve Prina: Küspe ve pirina.
Nebati Yağlar: Araşit-yer fıstığı yağı, ayçiçeği yağı, bezir yağı, fındık yağı, defne yaprağı yağı, haşhaş yağı, kakao yağı, keten meziri, keten yağı, kolza-rapitsa yağı, mısırözü yağı, nebati margarinler, palm yağı, pamuk yağı, pirina yağı, soya yağı, susam yağı, tütün yağı, zeytin yağı.
Hayvani Yağlar: Kaşar yağı, krema ve sade yağ, tereyağ.
Çeşitli Gıda Maddeleri: Glikoz, konserve, pekmez-ağda, tahin, turşu kavurma, pastırma, peynir (beyaz, tulum, kaşar, lor ve çökelek), kaşkaval peyniri, salam, sucuk, süt tozu.
Kuru ve Yaş Meyveler: Leblebi.
Orman Mahsulleri: Kereste-Tomruk.
Tekstil Hammaddeleri: Bükümlü ipek, ipek, lif dönüntüsü, linter, pamuk ipliği, üstübü, viskon elyafı, viskon ipliği
Çeşitli Maddeler: Dekstrin, kazein, sabun.
5590 sayılı Ticaret ve Sanayi Odaları,Ticaret Odaları, Sanayi Odaları ve Deniz Ticaret Odaları Kanunun 50 inci maddesinin ikinci fikrasında, ?Borsa kotasyonuna dahil olmamakla beraber yeterli arz ve talebi bulunan, misli nitelikteki tarımsal ürünler, alıcı veya satıcının talebine bağlı olarak borsaya tescil ettirilebilir.? Denilmiştir.
Dolayısıyla, borsa kotasyonuna tabi olmayan zirai ürünler (İşlenmiş olanlar dahil) istenilmesi halinde alım-satım işlemleri borsadan tescil edilmesi olasıdır.
5-MÜSTAHSİL MAKBUZU İLE SATIN ALINAN ZİRAİ ÜRÜNLERİNDE TEVKİFAT
Zirai ürünü çiftçiden satın alan vergiye tabi mükellefler, iki nüsha müstahsil makbuzu düzenler, bunlardan asıl olan nüshayı malı satan kişiye verirler. Müstahsil makbuzunda malın tutarı ve gelir vergisi stopajı,Bağ-Kur primi ve fon payı ayrı ayrı olarak yazılır.
Vergi tevkifatı, ücretler dışında kalan ödemelerde gayrisafi tutarlar üzerinden yapılır.
Zirai ürün ile ilgili vergi tevkifatı Gelir Vergisi Kanununun 94 inci maddesinin birinci fıkrasının 11 inci bendinde öngörülmüştür.
Örnek: Gıda Sanayi Ürünleri Ltd.Şti. aşağıda ki şekilde (B) çiftçiden canlı hayvan satın almıştır.
Satın alınan malın cinsi: Koyun
Miktarı : 750 ad.
Birim Fiyatı : 75.000.000-TL.
Tutarı : 56.250.000.000.-
Gelir Vergisi Stopajı : 562.500.000.-TL.
(56.500.000.000x%1)
Bağ-Kur primi : 562.500.000.-TL.
(56.250.000.000x%1)
Fon : 56.250.000.-TL.
(562.500.000x%10)
Yevmiye Kayıtları:
________________________ / _________________________________
153-TİCARİ MALLAR 57.431.250.000.--
153.10.13-Canlı Koyun
320-SATICILAR 56.250.000.000.-
320.10.12-Hasan Çalışkan
360-ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 1.181.250.000.-
360.10.11-Ödenecek Gelir Vergisi 562.500.000.-
360.10.12-Ödenecek Bağ-Kur 562.500.000.-
360.10.13-Ödenecek Fon Payı 56.250.000.-
Alınan canlı koyunlar (750 ad.x 75.000.000.- TL)
________________________ / ______________________________
________________________ / ______________________________
320- SATICILAR 56.250.000.000.-
320.10.12-Hasan Çalışkan
102-BANKALAR HESABI 56.250.000.000.-
102.10.05- (X ) Bankası
Mal bedelinin havale talimatı ile ödenmesi
_________________________ / ____________________________________
360-ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR HSB. 1.181.250.000.-
360.10.11-Ödenecek Gelir Vergisi Stopajı 562.625.000.-
360.10.12-Ödenecek Bağ-Kur Primleri 562.625.000.-
360.10.13-Ödenecek Fon Payı 56.250.000./
100-KASA HESABI 1.181.250.000.-
102.10.01- Türk Lirası Kasası
Vergi, fon ve Bağ-Kur primlerinin nakit olarak ödenmesi
__________________________ / ___________________________________
Ancak, (A) Gıda San.Ürünleri Ltd.Şti. bu hayvanları kestirmeden çeşitli tacirlere satması halinde; Bu hayvanlara ait fatura Ticaret Borsasında tescil ettirilecek fakat vergi tevkifatı yapılmayacaktır.
(A) Gıda San.Ürünleri Ltd.Şti. koyunları kesimhaneden kesildikten sonra deri, sakatat, et ve diğer ürünlerini satması halinde, bu hayvanların alışındaki ödemiş olduğu vergileri ibraz etmek suretiyle herhangi bir vergi tevkifatı yapmayacaktır.
(B) çiftçisi yukarıdaki zirai kazançtan dolayı, gelir vergisi stopajı , Bağ-Kur pirimi ve fon payı ödemesi yapmayacak ve bu vergilerden dolayı müteselsil sorumluluk taşımayacaktır.
6-BAĞ-KUR PRİMLERİ
Kamu idare ve müesseseleri, kamu iktisadi teşebbüsleri, sair kurumları, ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadi işletmeleri, zirai kazançlarını bilanço veya zirai işletme hesabı esasına göre tespit eden çiftçiler ve gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbabı, 2926 sayılı Kanuna tabi çiftçilerden ve diğer tarımsal faaliyet sahiplerinden satın aldıkları ürün bedellerinden, bunların Bağ-Kur prim borçlarına mahsuben %1 oranında tevkifat yaparak düzenledikleri belgelerde göstermek ve tevkif ettikleri tutarları ertesi ayın 20 nci günü akşamına kadar Bağ-Kur hesaplarına intikal ettirmek zorundadırlar(2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu?na ait 94/6006 sayılı Kararname?nin 1 inci maddesi).
6.1-2926 Sayılı Kanun Kapsamına Girmeyenlerin Durumu:
1.T.C.Emekli Sandığı?na, Sosyal Sigortalar Kurumu?na (506 sayılı Kanunun Geçici 20 nci maddesine istinaden kurulan diğer emekli sandıkları dahil) ve 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu hükümleri uyarınca Bağ-Kur?a prim veya emeklilik keseneği ödemekte olanlar,
2.Yukarıda belirtilen kuruluşlardan malüllük veya yaşlılık aylığı ile daimi tam iş göremezlik geliri almakta olanlar veya aylık veya gelir bağlanması için talepte bulunanlar,
3.1.7.1976 tarih ve 2022 sayılı Kanuna göre aylık bağlananlar
Sigortalı sayılmamaktadırlar. Başka bir değişle, Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanununa göre sigortalı sayılmazlar.
Sigortalı sayılmayan çiftçilerden ürün satın alınmaları halinde %1 Bağ-Kur primi tevkifatı yapılmayacaktır. Ancak, Bağ-Kur primi tevkifatının yapılmaması için çiftçilerin kimlik belgeleri ile birlikte bunların tabi oldukları sosyal güvenlik kuruluşundan aldıkları belgeleri ibraz etmeleri gerekmektedir.
Öte yandan, ticari kazancı veya serbest meslek kazancı dolayısıyla gerçek veya götürü usulde gelir vergisi mükellefi olan ile tüzel kişilerden ürün satın alınması durumunda, bunlardan tevkifat yapılmayacaktır.
6.2-2926 sayılı Kanun Kapsamına Giren ve Prim borcu Bulunmayan veya Prim Borçları Taksitlendirilen Çiftçilerin Durumu:
Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu (2926 sayılı Kanun) kapsamına giren çitçilerden, prim borcu bulunmayanlar ile prim borcu bulunmasına rağmen bu borçlarını ödeyen veya taksitler halinde ödeme taahhüdünde bulunanlara, talepleri halinde, Bağ-Kur il müdürlüklerince bir yıl süre ile geçerli olacak ?Tevkifat Muafiyet Belgesi? verilecektir Söz konusu çitçilerin bu belgelerin birer örneklerini kimlik belgeleri ile birlikte alıcılara göstermeleri halinde, kendilerinden herhangi bir tevkifat yapılmayacaktır.
7-ZİRAİ FAALİYET KAPSAMINDA ÖDENEN HİZMET BEDELLERİ
Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin 11 numaralı bendine 4108 Sayılı Kanunla eklenen (c) alt bendi ile zirai faaliyet kapsamında ifa edilen hizmetler için müstahsil makbuzu yerine gider pusulası düzenlenecektir.
Çiftçilerin zirai işletmeleri ile tarımsal alet ve makinelerini kiraya vermeleri veya bunları el emekleri ile birleştirmek suretiyle yaptıkları hizmetler, zirai faaliyet kapsamında ifa edilen hizmet olarak kabul edilmektedir.
Zirai faaliyet kapsamında ifa edilen hizmetler için müstahsil makbuzu değil, gider makbuzu düzenlemesi gerekmektedir.
8-VERGİ KESENLERİN SORUMLULULUĞU
Vergi kesen gerçek ve tüzel kişiler GVK?nun 94 inci maddesinin ilk fıkrasında öngörülmüştür.
Bu gerçek ve tüzel kişiler şunlardır:
Kamu idare ve müesseseleri, iktisadi kamu müesseseleri, sair kurumlar, ticaret şirketleri; iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadi işletmeleri, kooperatifler, yatırım fonu yönetenler, gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbabı, zirai kazançlarını bilanço veya zirai işletme hesabı esasına göre tespit eden çiftçilerdir.
Vergi Usul Kanununun 11 inci maddesinin üçüncü fıkrasında, vergi kesenlerin sorumluluğu belirtilmiştir. Bu fıkraya göre ;?Mal alım ve satımı ve hizmet ifası dolayısıyla vergi kesintisi yapmak ve vergi dairesine yatırmak zorunda olanların, bu yükümlülükleri yerine getirmemeleri halinde verginin ödenmesinden, alım satıma taraf olanlar, hizmetten yararlananlar ve aralarında doğrudan veya hısımlık nedeniyle ya da sermaye, organizasyon veya yönetime katılmak veya menfaat sağlamak suretiyle dolaylı olarak ilişkide bulunduğu tespit olunanlar müteselsilen sorumludurlar?.
Ancak bu fıkraya göre müteselsilen sorumluluk, mal üreten çiftçiler ile nihai tüketiciler için söz konusu değildir.
VUK?nun 11 inci maddesindeki yapılan düzenlemeye göre; çiftçi dışındaki kişi ve kuruluşlardan mal alımı yapanlar müteselsil sorumluluk kapsamında kabul edilemeyeceklerdir.
Ancak, zirai ürünlerle ilgili olarak daha önce çiftçiden satın alınması esnasında gelir vergisi tevkifatının yapılmamış olması halinde, tevkif yoluyla ödenmesi gereken vergi ile buna bağlı ceza, gecikme faizi ve gecikme zammından tescil işlemini yapan borsalar, borsaların yöneticileri ve vergisi tevkif yoluyla ödenmeyen zirai ürünü Borsaya getirenler de müteselsil sorumlu olacaklardır. (GVK.Genel Tebliği l64/4 bölüm)
164 nolu Gelir Vergisi Genel Tebliğinin 4 numaralı bendinin ikinci paragrafında yer alan ?ile buna bağlı ceza? ve borsaların yöneticileri? şeklindeki düzenlemeler Danıştay Dördüncü Dairesi tarafından iptal edilmiştir.
(Danıştay 4 Dairesinin 19.4.2001 tarihli E.2001/1982 ve K.2001/1635 sayılı Karar)
