SerbestMeslek Kazancı Elde Edenler
Serbest meslek erbabı, genel olarak defter tutmak suretiyle kazançlarını
tespit eder ve kazanç elde etmemiş olsalar bile yıllık beyanname verirler.
Ancak sosyal, ekonomik, kültürel ve sanatsal nedenlerle bazı serbest meslek
faaliyetleri vergiden muaf tutulduğu gibi bazı kazançlar ise vergiden istisna
edilmiştir.
Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya
mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticarimahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına
yapılmasıdır. Bir faaliyetin serbest meslek faaliyeti olup olmadığı aşağıdaki
unsurların varlığına bağlı bulunmaktadır.
-Faaliyetin sermayeden daha çok kişisel sermayeye, ilmi veyamesleki
bilgi ve ihtisasa dayanması ve ticarimahiyette olmaması gerekir.Örneğin,
doktorluk, mühendislik, avukatlık, serbest muhasebeci mali müşavirlik,
yeminli mali müşavirlik gibi.
- Faaliyet bir işverene tabi olmaksızın kişisel sorumluluk altında kendi
nam ve hesabına yapılmalıdır. Bu özellik, serbest meslek faaliyetini hizmetli
olarak çalışmaktan ayıran; dolayısıyla ücret ile serbest meslek kazancı
arasındaki sınırı belirleyen bir esastır.Gerek serbestmeslek kazancı,
gerekse ücret, emeğe dayanan gelir unsurlarıdır. Serbest meslek kazançla-
rında emek; bir işverene tabi olmaksızın, şahsi sorumluluk altında kendi
nam ve hesabına değerlendirilmektedir. Bir işverene tabi ve belirli bir işyerine
bağlı olarak çalışılması halinde ise elde edilen gelir ücrettir.
- Faaliyetin devamlı olması gerekmektedir. Devamlı olarak yapılmayan
arızi nitelikteki serbest meslek faaliyetinden elde edilen kazanç ise
arızi serbestmeslek kazancıdır (GVKmd.82).Ancak bazı durumlarda devamlılık
arz etmeyen tahkim işleri dolayısıyla hakemlerin aldıkları ücretler
ile telif haklarınınmüellifleri, ihtira beratlarınınmucitleri veya kanuni
mirasçıları tarafından satılması, devri ve kiralanmasından doğan kazançlar
gibi bazı faaliyetlerden elde edilen kazançlar, serbest meslek kazancı
olarak sayılmıştır.
Kollektif, adi komandit ve adi şirketler tarafından yapılan serbest meslek
faaliyetleri sonucunda doğan kazançların serbest meslek kazancı olacağı Kanunda açıkça belirtilmiştir.Anonimve limited şirketler tarafından
her türlü faaliyet sonucu elde edilen kazançlar kurum kazancı olarak vergilendirilir.
Serbest meslek erbabı genel tanımına girmemekle beraber, aşağıda
yazılı faaliyetlerle uğraşan kişiler de GVK?ya göre serbest meslek erbabı
sayılmaktadırlar.
-Gümrük komisyoncuları, bilumumborsa ajan ve acentaları, noterler,
noterlik görevini ifa ile mükellef olanlar,
-Bizzat serbest meslek erbabı tarifine girmemekle beraber serbest meslek
erbabını bir araya getirerek teşkilat kurmak veya bunlara sermaye temin
etmek suretiyle veya sair suretlerle serbestmeslek kazancından hisse alanlar,
-Serbest meslek faaliyetinde bulunan kollektif ve adi şirketlerde ortaklar,
adi komandit şirketlerde komanditeler,
-Dava vekilleri,müşavirler, kurumlar ve tüccarlarla serbestmeslek erbabının
ticari ve mesleki işlerini takip edenler (muakkipler) ve konser
veren müzik sanatçıları,
-VUK?un 155. maddesinde belirtilen şartlardan en az ikisini taşıyan
ebe, sünnetçi, sağlıkmemuru, arzuhalci, rehber gibimesleki faaliyette bulunanlar.
a) VergidenMuaf SerbestMeslek Erbabı
VUK?un 155.maddesinde yer alan serbest meslek erbabının işe başlama
şartlarından birden fazlasını taşımayan veya bu şartları taşımakla beraber,
köylerde veya son nüfus sayımına göre belediye içi nüfusu 5.000?i
aşmayan yerlerde faaliyet gösteren ebe, sünnetçi, sağlık memuru, arzuhalci,
rehber gibi mesleki faaliyette bulunanların bu faaliyetlerine ilişkin
kazançları gelir vergisinden muaf tutulmuştur (GVKMd.66).
Ancak, GVK?nın 94. maddesinde sayılanlar, vergiden muaf serbest
meslek erbabına yaptırdıkları serbestmeslek işleri dolayısıyla bunlara yaptıkları
ödemelerden aynı kanunun 94/2-b maddesine göre tevkifat (%20
oranında) yapmak zorundadır.Nitekim,Maliye Bakanlığımuaflık şartlarını
taşıyan turist rehberlerine yapılan ödemelerden GVK?nın 94/2-b
maddesi uyarınca tevkifat yapılacağını açıklamıştır.
b) Vergiden İstisna Edilen SerbestMeslek Kazançları (Telif
Kazançları İstisnası)
Müellif, mütercim, heykeltıraş, hattat, ressam, bestekâr, bilgisayar
programcısı ve mucitlerin ve bunların kanuni mirasçılarının şiir, hikaye,
roman, makale, bilimsel araştırma ve incelemeleri, bilgisayar yazılımı, röportaj,
karikatür, fotoğraf, film, video bant, radyo ve televizyon senaryo ve
oyunu gibi eserlerini gazete, dergi, bilgisayar ve internet ortamı, radyo,
televizyon ve videoda yayınlamak veya kitap, CD, disket, resim, heykel
ve nota halindeki eserleri ile ihtira beratlarını satmak veya bunlar üzerindekimevcut
haklarını devir ve temlik etmek veya kiralamak suretiyle elde
ettikleri hasılat gelir vergisinden müstesnadır. Eserlerin neşir, temsil, icra
ve teşhir gibi suretlerle değerlendirilmesi karşılığında alınan bedel ve ücretler
istisnaya dahildir.
Yukarıda yazılı kazançların arızi olarak elde edilmesi istisna hükmünün
uygulanmasına engel teşkil etmez (GVK md.18).
Bu maddede sözü edilen eserlerin 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri
Hakkında Kanun hükümlerine göre eser niteliğinde olması ve ihtira beratlarınında tescil edilmiş bulunması gerekmektedir.
Telif kazançları istisnasından yararlananlara GVK'nın 94. maddesinde
yazılı olanlar tarafından aynı maddenin 2/a bendi uyarınca yaptıkları
ödemelerden (tutarına bakılmaksızın) % 17 oranında yapacakları
tevkifat, nihai vergileme sayılır.
Telif kazançları istisnasından yararlananların defter tutma, belge düzenleme
ve yıllık gelir vergisi beyannamesi verme yükümlülükleri olmadığı
gibi başka gelirleri nedeniyle yıllık gelir vergisi beyannamesi vermeleri halinde
bile hiçbir şekilde bu kazançlarını beyan zorunlulukları yoktur.
c) Defter Tutan SerbestMeslek Erbabında Kazancın Tespiti
Serbestmeslek kazancının gerçek usulde tespit edilmesi, kazancın kanunen
kabul edilen defter (Serbest Meslek Kazanç Defteri) ve belge kayıtları
üzerinden tespit edilen hasılat ve giderlere göre gerçek miktarı ile
saptanması usulüdür.
Safi kazanç, bir hesap dönemi içinde serbestmeslek faaliyeti karşılığı
olarak tahsil edilen para ve ayınlar ile diğer suretlerle sağlanan ve para ile
temsil edilebilen menfaatler toplamından bu faaliyeti nedeniyle yapılan
giderler indirildikten sonra kalan farktır (GVKmd.67).Ayrıca,GVK'nın
37/sonmaddesi hükmü ile özel okul ve hastanelerle benzeri yerleri işleten
serbest meslek erbabının, serbest meslek kazançlarını da işletmenin kayıtlarına dahil edebileceği ifade edilmiştir. Serbestmeslek faaliyetinde bulunan kollektif, adi komandit ve adi şirketlerin bilanço esasına göre
tuttukları defterler, serbest meslek kazanç defteri yerine geçer.
Serbest meslek kazançlarında elde etme tahsil esasına bağlıdır. Giderlerin
de gider kaydedilebilmesi için ödenmiş olmaları gerekir.Nakden tahsil
edilmemiş olmasına rağmen aşağıda yazılı durumlar tahsil sayılmıştır.
- Bilgileri dahilinde namlarına, kamu müessesesine, icra dairesine,
bankaya, notere veya postaya para yatırılması,
- Serbest meslek kazancı olarak doğan alacağın başka bir şahsa temliki
(Temlikin ivazlı olup olmadığına bakılmaz. İvazlı temliklerde ivazın
tahsil şartı aranmaz.) veya müşterisine olan borcu ile takası.
İşin terki halinde daha sonra tahsil edilecek alacaklar GVK'nın 82.
maddesi gereğince arızi kazanç olarak vergilendirilmektedir.
Serbest meslek erbabı, genel olarak defter tutmak suretiyle kazançlarını
tespit eder ve kazanç elde etmemiş olsalar bile yıllık beyanname verirler.
Ancak sosyal, ekonomik, kültürel ve sanatsal nedenlerle bazı serbest meslek
faaliyetleri vergiden muaf tutulduğu gibi bazı kazançlar ise vergiden istisna
edilmiştir.
Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya
mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticarimahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına
yapılmasıdır. Bir faaliyetin serbest meslek faaliyeti olup olmadığı aşağıdaki
unsurların varlığına bağlı bulunmaktadır.
-Faaliyetin sermayeden daha çok kişisel sermayeye, ilmi veyamesleki
bilgi ve ihtisasa dayanması ve ticarimahiyette olmaması gerekir.Örneğin,
doktorluk, mühendislik, avukatlık, serbest muhasebeci mali müşavirlik,
yeminli mali müşavirlik gibi.
- Faaliyet bir işverene tabi olmaksızın kişisel sorumluluk altında kendi
nam ve hesabına yapılmalıdır. Bu özellik, serbest meslek faaliyetini hizmetli
olarak çalışmaktan ayıran; dolayısıyla ücret ile serbest meslek kazancı
arasındaki sınırı belirleyen bir esastır.Gerek serbestmeslek kazancı,
gerekse ücret, emeğe dayanan gelir unsurlarıdır. Serbest meslek kazançla-
rında emek; bir işverene tabi olmaksızın, şahsi sorumluluk altında kendi
nam ve hesabına değerlendirilmektedir. Bir işverene tabi ve belirli bir işyerine
bağlı olarak çalışılması halinde ise elde edilen gelir ücrettir.
- Faaliyetin devamlı olması gerekmektedir. Devamlı olarak yapılmayan
arızi nitelikteki serbest meslek faaliyetinden elde edilen kazanç ise
arızi serbestmeslek kazancıdır (GVKmd.82).Ancak bazı durumlarda devamlılık
arz etmeyen tahkim işleri dolayısıyla hakemlerin aldıkları ücretler
ile telif haklarınınmüellifleri, ihtira beratlarınınmucitleri veya kanuni
mirasçıları tarafından satılması, devri ve kiralanmasından doğan kazançlar
gibi bazı faaliyetlerden elde edilen kazançlar, serbest meslek kazancı
olarak sayılmıştır.
Kollektif, adi komandit ve adi şirketler tarafından yapılan serbest meslek
faaliyetleri sonucunda doğan kazançların serbest meslek kazancı olacağı Kanunda açıkça belirtilmiştir.Anonimve limited şirketler tarafından
her türlü faaliyet sonucu elde edilen kazançlar kurum kazancı olarak vergilendirilir.
Serbest meslek erbabı genel tanımına girmemekle beraber, aşağıda
yazılı faaliyetlerle uğraşan kişiler de GVK?ya göre serbest meslek erbabı
sayılmaktadırlar.
-Gümrük komisyoncuları, bilumumborsa ajan ve acentaları, noterler,
noterlik görevini ifa ile mükellef olanlar,
-Bizzat serbest meslek erbabı tarifine girmemekle beraber serbest meslek
erbabını bir araya getirerek teşkilat kurmak veya bunlara sermaye temin
etmek suretiyle veya sair suretlerle serbestmeslek kazancından hisse alanlar,
-Serbest meslek faaliyetinde bulunan kollektif ve adi şirketlerde ortaklar,
adi komandit şirketlerde komanditeler,
-Dava vekilleri,müşavirler, kurumlar ve tüccarlarla serbestmeslek erbabının
ticari ve mesleki işlerini takip edenler (muakkipler) ve konser
veren müzik sanatçıları,
-VUK?un 155. maddesinde belirtilen şartlardan en az ikisini taşıyan
ebe, sünnetçi, sağlıkmemuru, arzuhalci, rehber gibimesleki faaliyette bulunanlar.
a) VergidenMuaf SerbestMeslek Erbabı
VUK?un 155.maddesinde yer alan serbest meslek erbabının işe başlama
şartlarından birden fazlasını taşımayan veya bu şartları taşımakla beraber,
köylerde veya son nüfus sayımına göre belediye içi nüfusu 5.000?i
aşmayan yerlerde faaliyet gösteren ebe, sünnetçi, sağlık memuru, arzuhalci,
rehber gibi mesleki faaliyette bulunanların bu faaliyetlerine ilişkin
kazançları gelir vergisinden muaf tutulmuştur (GVKMd.66).
Ancak, GVK?nın 94. maddesinde sayılanlar, vergiden muaf serbest
meslek erbabına yaptırdıkları serbestmeslek işleri dolayısıyla bunlara yaptıkları
ödemelerden aynı kanunun 94/2-b maddesine göre tevkifat (%20
oranında) yapmak zorundadır.Nitekim,Maliye Bakanlığımuaflık şartlarını
taşıyan turist rehberlerine yapılan ödemelerden GVK?nın 94/2-b
maddesi uyarınca tevkifat yapılacağını açıklamıştır.
b) Vergiden İstisna Edilen SerbestMeslek Kazançları (Telif
Kazançları İstisnası)
Müellif, mütercim, heykeltıraş, hattat, ressam, bestekâr, bilgisayar
programcısı ve mucitlerin ve bunların kanuni mirasçılarının şiir, hikaye,
roman, makale, bilimsel araştırma ve incelemeleri, bilgisayar yazılımı, röportaj,
karikatür, fotoğraf, film, video bant, radyo ve televizyon senaryo ve
oyunu gibi eserlerini gazete, dergi, bilgisayar ve internet ortamı, radyo,
televizyon ve videoda yayınlamak veya kitap, CD, disket, resim, heykel
ve nota halindeki eserleri ile ihtira beratlarını satmak veya bunlar üzerindekimevcut
haklarını devir ve temlik etmek veya kiralamak suretiyle elde
ettikleri hasılat gelir vergisinden müstesnadır. Eserlerin neşir, temsil, icra
ve teşhir gibi suretlerle değerlendirilmesi karşılığında alınan bedel ve ücretler
istisnaya dahildir.
Yukarıda yazılı kazançların arızi olarak elde edilmesi istisna hükmünün
uygulanmasına engel teşkil etmez (GVK md.18).
Bu maddede sözü edilen eserlerin 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri
Hakkında Kanun hükümlerine göre eser niteliğinde olması ve ihtira beratlarınında tescil edilmiş bulunması gerekmektedir.
Telif kazançları istisnasından yararlananlara GVK'nın 94. maddesinde
yazılı olanlar tarafından aynı maddenin 2/a bendi uyarınca yaptıkları
ödemelerden (tutarına bakılmaksızın) % 17 oranında yapacakları
tevkifat, nihai vergileme sayılır.
Telif kazançları istisnasından yararlananların defter tutma, belge düzenleme
ve yıllık gelir vergisi beyannamesi verme yükümlülükleri olmadığı
gibi başka gelirleri nedeniyle yıllık gelir vergisi beyannamesi vermeleri halinde
bile hiçbir şekilde bu kazançlarını beyan zorunlulukları yoktur.
c) Defter Tutan SerbestMeslek Erbabında Kazancın Tespiti
Serbestmeslek kazancının gerçek usulde tespit edilmesi, kazancın kanunen
kabul edilen defter (Serbest Meslek Kazanç Defteri) ve belge kayıtları
üzerinden tespit edilen hasılat ve giderlere göre gerçek miktarı ile
saptanması usulüdür.
Safi kazanç, bir hesap dönemi içinde serbestmeslek faaliyeti karşılığı
olarak tahsil edilen para ve ayınlar ile diğer suretlerle sağlanan ve para ile
temsil edilebilen menfaatler toplamından bu faaliyeti nedeniyle yapılan
giderler indirildikten sonra kalan farktır (GVKmd.67).Ayrıca,GVK'nın
37/sonmaddesi hükmü ile özel okul ve hastanelerle benzeri yerleri işleten
serbest meslek erbabının, serbest meslek kazançlarını da işletmenin kayıtlarına dahil edebileceği ifade edilmiştir. Serbestmeslek faaliyetinde bulunan kollektif, adi komandit ve adi şirketlerin bilanço esasına göre
tuttukları defterler, serbest meslek kazanç defteri yerine geçer.
Serbest meslek kazançlarında elde etme tahsil esasına bağlıdır. Giderlerin
de gider kaydedilebilmesi için ödenmiş olmaları gerekir.Nakden tahsil
edilmemiş olmasına rağmen aşağıda yazılı durumlar tahsil sayılmıştır.
- Bilgileri dahilinde namlarına, kamu müessesesine, icra dairesine,
bankaya, notere veya postaya para yatırılması,
- Serbest meslek kazancı olarak doğan alacağın başka bir şahsa temliki
(Temlikin ivazlı olup olmadığına bakılmaz. İvazlı temliklerde ivazın
tahsil şartı aranmaz.) veya müşterisine olan borcu ile takası.
İşin terki halinde daha sonra tahsil edilecek alacaklar GVK'nın 82.
maddesi gereğince arızi kazanç olarak vergilendirilmektedir.