Zarar-ziyan ve tazminatın giderleştirilmesi
Gelir Vergisi Yasası?nın 40'ıncı maddesinin üçüncü bendi gereği olarak safi kazancın belirlenebilmesi için ?işle ilgili olmak şartıyla mukavelenameye veya ilama veya kanun emrine istinaden ödenen zarar, ziyan ve tazminatlar" indirim konusu yapılabilmekte, daha açıkçası giderleştirilebilmektedir. Buna karşılık aynı yasanın 41'inci maddesinin 5'inci bendinde hükme bağlandığı üzere ?teşebbüs sahibinin suçlarından doğan tazminatlar"ın dönem kazancının tespiti aşamasında indirim konusu yapılması mümkün değildir.
Mevcut yasal düzenlemeden de anlaşılacağı üzere ödenmesi söz konusu olan zarar, ziyan ve tazminatın kayıtlara gider olarak intikal ettirilebilmesi için aranan önkoşullar şunlardır:
* Zarar, ziyan ve tazminat işle ilgili olmalıdır.
Ticari faaliyette bulunan mükelleflerce ödenen zarar, ziyan ve tazminatın ticari kazancın tespiti sırasında indirim konusu yapılabilmesi için ödemenin işle ilgili olması gerekmektedir. İşle ilgili olmayan herhangi bir giderin sözleşmeye bağlı olması halinde dahi gider olarak kayıtlara intikal ettirilmesi mümkün değildir.
Yasa maddesinde işle ilgili olma koşulu açık bir biçimde belirtilmemiştir. Ancak ticari faaliyetin normal icapları ile ilgili olması, şahsi nitelik taşımaması ve işletme sahibinin kişisel nitelikteki kusurundan kaynaklanmamış olması halinde yapılan böyle bir ödemenin giderleştirilmesi mümkündür.
Örneğin şirket çalışanlarından birisinin şirket yönetim kurulu başkanının çocuğunu okula götürürken trafik kazası yapması halinde tazminat ödenmesi halinde, yapılan ödemenin giderleştirilmesi mümkün değildir.
* Ödenmesi söz konusu olan zarar, ziyan ve tazminatın mukavelename, ilam veya yasa emrine dayalı olması gerekmektedir.
Yasa maddesinde de açıkça belirtildiği üzere ticari işletmeler tarafından ödenmesi öngörülen zarar, ziyan ve tazminatların gider olarak kayıtlara intikal ettirilebilmesi için ödemenin, mukavelenameye, ilama veya yasa emrine istinaden yapılması gerekmektedir. Bu bağlamda rızaen yapılan ödemelerin giderleştirilmesi mümkün değildir.
Dolayısıyla mukavelenameye dayanılarak ödenen zarar, ziyan veya tazminatın gider olarak kayıtlara intikal ettirilebilmesi için öncelikle taraflar arasında konuya ilişkin bir mukavelenamenin yapılmış olması gerekmektedir.
Hukuk Usulü Muhakemeleri Yasası?nın 288 ve müteakip maddeleri uyarınca bu tür mukavelenamelerin yazılı olması zorunludur. Konuya ilişkin olarak düzenlenmiş olan mukavelenamelerde akit taraflardan biri, bir şeyi yapmayı bir şeyi vermeyi veyahut belli bir hizmet sunmayı, diğerine karşı taahhüt etmektedir. Taraflar arasındaki bu tür mukavelenamelerde tarafların taahhütlerini süresi içinde yerine getirmemeleri halinde belli bir cezai şart, tazminat ödenmesi öngörülmektedir.
İlama dayalı ödemeler ise daha çok ödeme emrine bağlanmış tazminat istemleridir.
Maliye Bakanlığı'nca ?İsviçre Uluslararası Tahkim Kurulu nezdinde açılan dava sonucunda ödenmesi kararlaştırılan tazminatın ödenen taksitlerinin, ödemenin yapıldığı hesap dönemi kazancının tespiti sırasında indirim konusu yapılabileceği kabul edilmiştir. (Maliye Bakanlığı?nın 19.4.2001 gün ve 49/4914-121/021697 sayılı özelgesi)
Yukarıda da açıkça belirtildiği üzere zarar, ziyan veya tazminatın işle ilgili olması, işin gereğinden kaynaklanması ve ödenmesi halinde giderleştirilmesi mümkün bulunmaktadır. Bir başka anlatımla tazminatın ödenmesi ticari faaliyetin sürdürülmesi sırasında her vakit gündeme gelebilecek bir risk özelliğini taşımalıdır. Buna karşılık işletme sahibi işi ile ilgili faaliyetlerini normal koşullar ve yöntemler dışında sürdürürken hileli, muvazaalı yöntemlerle böyle bir tazminat ödemek zorunda kalmış bulunuyorsa, bu takdirde ödemiş bulunduğu tazminatı giderleştirmesi mümkün değildir.
Ancak diğer yandan;
* İşyerinden gerekli önlemlerin alınmaması nedeniyle yaşanan iş kazaları için ödenen tazminatlar,
* Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüğü'ne aykırı hareket nedeniyle 18 yaşından küçük işçilerin uğradığı bedensel kayıplar nedeniyle yargı kararı uyarınca ödenen tazminatlar,
* Ruhsat almadan başlanan hafriyat çalışmalarında başka bir firmaya ait boru hattının zarar görmesi nedeniyle ödenen tazminatlar,
Bazı hallerde ortaya çıkan zararın karşılıklı anlaşarak ödenmesi de söz konusu olabilmektedir. Sulha dayanan zarar, ziyan, tazminatın gider yazılabilmesi için iki gerçeğin oluşması gerekmektedir.
Bunlar;
* Mevcut yasal düzenleme ile veya mevcut sözleşme gereği bir tazminat ödenmesi zorunlu ise
* Ödenmesi söz konusu olan zarar, ziyan veya tazminatın tutarı yaklaşık olarak belli ise bu takdirde sulh yoluyla yapılan ödemeler de giderleştirilebilir.
Veysi Seviğ
referans
