Sanırım cevabı buldum: 
TEMMUZ - AĞUSTOS 2012
267
MALİ
ÇÖZÜM
YÖNETMELİKTE YAPILAN SON DEĞİŞİKLİK KAPSAMINDA
İŞ KAZALARINDA SÜRESİNDE BİLDİRİLMEYEN
SİGORTALILIKTAN DOĞAN SORUMLULUĞA İLİŞKİN BİR
DEĞERLENDİRME
Süleyman TUNÇAY*
1-GİRİŞ:
Kişiler, gerek normal yaşantılarını devam ettirirlerken gerekse de mesleklerini ifa ederlerken hayatlarını, sağlıklarını ve gelirlerini tehlikeye dü-
şürebilecek veya değiştirebilecek bazı risklerle karşı karşıya bulunmaktadırlar. Bu itibarla sosyal risk kavramı gelecekte vukuu bulması muhtemel
ancak belirsiz bir olguyu ifade etmektedir. Bu bakımdan çalışma hayatında aktif bir rol oynayan sigortalılar açısından karşılaşılabilecek risklerden
bir tanesi de iş kazası olaylarıdır. İş kazaları sigortalıların mesleklerini ifa
ederken karşılaştıkları risk grubu içinde yer aldığından niteliği açısından
mesleki bir risk olup ani bir etki sonucu ortaya çıkmaları nedeniyle de zamansal süreç bakımından kısa vadeli bir risktir.
Hayatın olağan akışı içerisinde insan yaşamının kutsallığı ilkesi açısından bakıldığında hem istihdam eden, hem istihdam edilen, hem de olaya
müdahil olan üçüncü şahıslar tarafından arzu edilmeyen bir durum olmakla
birlikte; iş kazaları iş hayatında bir vakıa olarak karşımıza çıkmaktadır. İşte
yaşanan bu vakıalar, bu kişilerin sosyal güvenliğe olan ihtiyaçlarını gün
yüzüne çıkartmaktadır. Bu yüzden sosyal güvenlik mevzuatımızı düzenleyen 5510 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda” iş kazaları da risk faktörleri arasında sayılarak, bu Kanunla güvence
altına alınmış, yapılan düzenlemelerle sigortalılar bu risk faktörüne karşı
korunmaya çalışılmıştır.
5510 sayılı Kanun kapsamında kısa ve uzun vadeli sigorta kolları bakımından sigortalı sayılan kişiler için sigortalılık ihtiyari değil zorunludur.
Yani sigortalılık tarafların istek ve tercihlerine bırakılmamış olup Kanunun
* Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi268
TEMMUZ - AĞUSTOS 2012
MALİ
ÇÖZÜM
belirlediği durumların ortaya çıkmasıyla, kendiliğinden kazanılan bir nitelik olarak kabul edilmiştir. Sigortalılık statüleri bakımından ise bir veya
birkaç işverene hizmet akdi ile bağlı olarak çalışanlar, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı
sayılmışlardır. Bunlar için hizmet akdine dayalı olarak çalışmak sigortalı
sayılmak için gerekli ve yeterlidir. Sigortalılık niteliğinin kazanılması için
başka bir işleme gerek bulunmamaktadır. Böyle olmakla birlikte çalışma
olgusunun ortaya konabilmesi ve ispatı için çalışan kişilerin kayıt altına
alınmaları gerekir. Bu da çalışan kişilerin Kuruma bildirilmesi ve sigortalılığın
tescil edilmesi suretiyle gerçekleştirilir. İş kazası, meslek hastalığı, hastalık,
analık gibi olaylar nedeniyle sigortalıya Kurumca yapılacak sosyal güvenlik
yardımlarının belirlenmesinde sigortalılığın bildirimi çok önemlidir. Sigortalı-
lık niteliği fiilen çalışmaya başlamakla kazanılmakla birlikte bazen bu olaylarla karşı karşıya kalan sigortalılar, kayıt dışı çalıştırıldıkları için hizmetlerinin
tespitinin mümkün olmaması halinde yasa ile kendilerine tanınmış sosyal gü-
venlik haklarından mahrum kalabilmektedirler.
İşyerinde çalıştırdığı kişileri, Kuruma bildirme yükümlülüğü 5510 sayılı Kanuna göre işverenin yükümlülükleri arasında yer almaktadır. Bu
bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyen işveren para cezası ile cezalandırıldığı gibi bazı olaylar nedeniyle Kurumun uğradığı zararları da tazmin
etmesi bakımından da sorumlu tutulmuştur.
2- SİGORTALILIĞIN BİLDİRİM SÜRELERİ:
2.1- İşe Başlamadan Önce Sigortalılığın Bildirimi:
5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi
kapsamında hizmet akdine tabi olarak sigortalı sayılanların, Kuruma bildirilmesinde genel kural bu kişilerin çalışmaya başladıkları tarihten en az bir
gün önce Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ekinde yer alan “Sigortalı
İşe Giriş Bildirgesi” ile bildirilmeleridir. Bu bildirim yükümlülüğünü yerine getirmesi görevi 5510 sayılı Kanuna göre işverene aittir.
Bu sigortalıların, sigortalı işe giriş bildirgelerinin işe başlamadan en az
bir önce Kuruma verilmemesi halinde, 5510 sayılı Kanunun 102 nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi gereğince idari para cezası uygulanır. TEMMUZ - AĞUSTOS 2012
269
MALİ
ÇÖZÜM
2.2- İşe Başlanıldığı Gün Sigortalılığın Bildirimi:
5510 sayılı Kanunda yer alan genel kural gereği hizmet akdine tabi olarak çalışanların, işe başlamadan en az bir gün önce Kuruma bildirimleri
zorunlu tutulmakla birlikte niteliği gereği bazı işlerin geçici süreli işlerden
olması ve bu işlerde çalıştırılacak kişilerinde genelde piyasadan temin edilen geçici elamanlar olması nedeniyle bu kurula istisna getirilmiştir.
Buna göre inşaat, balıkçılık ve tarım işlerinde işe başlatılacak olan sigortalıların, sigortalı işe giriş bildirgelerinin en geç çalışmaya başladığı
gün Kuruma verilmesi halinde bu işe giriş bildirgeleri yasal süresi için verilmiş olarak kabul edilecektir. İşe başladığı gün sigortalı işe giriş bildirgesi verilen işyerlerinde bu bildirgenin yasal süresinde verildiğinin kabulü
için inşaat işyerlerinde iş kolu kodunun (41XX, 42XX, 43XX), balıkçılık
işyerlerinde iş kolu kodunu (03XX), tarım işyerlerinde iş kolu kodunun
(01XX), hayvancılık işyerlerinde iş kolu kodunun (011X) işyeri tescil numaralarında edilmesi gereklidir.
2.3- Diğer İstisnai Durumlar:
Yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarına sefer esnasında alınarak çalıştırılanlar ile Kuruma ilk defa işyeri bildirgesi verilecek işyerlerinde ilk defa sigortalı çalıştırmaya başlanılan tarihten itibaren bir ay içinde
çalışmaya başlayan sigortalılar için, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç söz konusu bir aylık sürenin dolduğu tarihe kadar verilen sigortalı işe giriş bildirgeleri yasal süresinde verilmiş olarak kabul edilecektir.
Kamu idarelerince istihdam edilen 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununa göre işsizlik sigortasına tabi olmayan sözleşmeli personel ile kamu
idarelerince yurt dışı görevde çalışmak üzere işe alınanların, çalışmaya
başladıkları tarihten itibaren bir ay içinde Kuruma bildirilmeleri halinde
yasal süresinde bildirilmiş olarak kabul edileceklerdir.
Kamu idarelerinde Maliye Bakanlığı vizesine tabi olarak, 5510 sayılı
Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalışacak olanların, vize işleminin gerçekleştiğine dair yazının, ilgili kamu
idaresine intikal ettiği tarihi izleyen iki iş günü içinde bildirilmeleri halinde
yasal süresinde bildirilmiş olarak kabul edileceklerdir. 270
TEMMUZ - AĞUSTOS 2012
MALİ
ÇÖZÜM
3- İŞVERENİN SORUMLULUĞU VE KURUMUN RÜCU HAKKI:
5510 sayılı Kanun ve ikincil mevzuatında 5510 sayılı Kanunun 4 üncü
maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık statüsüne
tabi olanların hangi sürelerde Kuruma bildirilmesi gerektiğine ilişkin gerekli düzenlemelere yer verilmiştir. Bildirim yükümlülüğü işveren tarafından yerine getirilmesi gerekli bir yükümlülüktür. Bu yükümlülüğü yerine
getirmeyen işveren Kuruma karşı çeşitli yönlerden sorumlu tutulmuştur.
Bu sorumluluklardan birisi de meydana gelen iş kazası olaylarında ortaya
çıkan bir sorumluluktur. Bu sorumluluk hali 5510 sayılı Kanunun 23 üncü
maddesine dayalı bir sorumluluk halidir.
İş kazasına maruz kalan sigortalıya Kurum tarafından her türlü sosyal
güvenlik yardımı yapılır. Bu sosyal güvenlik yardımları arasında sigortalının hekime muayene ettirilmesi, tıbbi ilaç ve malzemelerin sağlanması
gibi sağlık yardımları, iş göremezlik nedeniyle işin kaldığı sürelerdeki gelir kayıplarını telafi etmek amacıyla verilen geçici iş göremezlik ödeneği,
sürekli iş göremezliğe uğraması halinde bağlanan gelir yer alır. Bu yardımlar sigortalının kendisine yapılan yardımlardır. Birde iş kazası nedeniyle
ölen sigortalının hak sahiplerine yapılacak yardımlarda vardır. İş kazası
nedeniyle yapılan tüm bu masrafların rücu sorumluluğu bulunan işverene
tazmin ettirilmesine ilişkin yasal dayanaklardan bir tanesi de yukarıda ifade edildiği gibi 23 üncü maddedir.
1
5510 sayılı Kanunun 23 üncü maddesinde, “Sigortalı çalıştırmaya baş-
landığının süresi içinde sigortalı işe giriş bildirgesi ile Kuruma bildirilmemesi halinde, bildirgenin sonradan verildiği veya sigortalı çalıştırıldığının
Kurumca tespit edildiği tarihten önce meydana gelen iş kazası, meslek
hastalığı, hastalık ve analık halleri sonucu ilgililerin gelir ve ödenekleri
Kurumca ödenir.
1 Geçici iş göremezlik, sigortalının iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde
Kurumca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurulu raporlarında belirtilen istirahat süresince ge-
çici olarak çalışamama halidir. Geçici iş göremezlik ödeneği, iş kazası, meslek hastalığı, hastalık
ve analık hallerinde Kanunda belirtilen geçici iş göremezlik sürelerinde verilen ödenektir. Sürekli iş göremezlik geliri iş kazası veya meslek hastalığı halinde sigortalıya veya sigortalının ölümü
halinde hak sahiplerine yapılan sürekli ödemeyi ifade eder.TEMMUZ - AĞUSTOS 2012
271
MALİ
ÇÖZÜM
Yukarıdaki fıkrada belirtilen hallerde, Kurumca yapılan ve ileride yapılması gerekli bulunan her türlü masrafların tutarı ile gelir bağlanırsa bu
gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri tutarı, 21 inci maddenin
birinci fıkrasında yazılı sorumluluk halleri aranmaksızın, işverene ayrıca
ödettirilir.”hükümleri yer almıştır.
İşyerinde hizmet akdine tabi olarak çalıştırılan kişi, Kuruma hiç bildirilmemiş olabilir. Böyle bir durumda sigortasız olarak çalıştırılan kişinin
geçirdiği iş kazasının ihbar, şikayet vs. yollarla Kuruma intikal etmesi halinde meydana gelen iş kazası nedeniyle işveren 5510 sayılı Kanunun 23
üncü maddesi gereğince sorumlu tutulacaktır.
Örnek 1: 04.04.2012 tarihinde bir fabrikada işen giren ve çalıştığı
preste 12.05.2012 tarihinde bir iş kazasına maruz kalan A şahsının,
sigortasız olarak çalıştırılmış olduğunun 14.05.2012 tarihinde yapılan
şikayet dilekçesine istinaden yapılan denetim sonucu Kurumca tespit
edilmiş olduğunu kabul edelim. Bu durumda işveren kanunun 23 üncü
maddesi gereği sorumlu tutulabilecektir. Verilen bu örnekteki A şahsının işyerinde sigortasız olarak çalıştırıldığı, işyerinde 30.04.2012 tarihinde yapılan yerel denetimde tespit edilmiş olsa, bu kişi 12.05.2012
tarihinde iş kazasına maruz kalmış olsaydı bu kez 23 üncü madde
hükmü uygulanamayacaktı. Çünkü A şahsı süresinde sigortalı işe giriş bildirgesi ile Kuruma bildirilmemekle birlikte iş kazası, sigortasız
olarak çalıştırıldığının Kurumca tespit edildiği tarihten sonraki bir
tarihte meydana gelmiştir.
5510 sayılı Kanunun 23 üncü maddesinin uygulanabilmesi için karşıla-
şılabilecek diğer bir olasılık; işyerinde sigortasız olarak çalıştırılan kişinin
sigortalı işe giriş bildirgesinin yasal süresi dışında Kuruma verilmiş olması ve meydana gelen iş kazasının sigortalının Kuruma bildirildiği tarihten
önce meydana gelmiş olması ihtimalidir.
Örnek 2: Örnek 1’de yer alan A şahsının 12.05.2012 tarihinde
bir iş kazasına maruz kaldıktan sonra sigortalı işe giriş bildirgesinin
20.05.2012 tarihinde yasal süresi dışında verilmiş olması halinde 23
üncü madde hükmü uygulanacaktır. Verilen bu örnekteki A şahsının
geçirdiği iş kazası 12.05.2012 tarihinde değil de 30.05.2012 tarihinde 272
TEMMUZ - AĞUSTOS 2012
meydana gelmiş olsaydı bu kez 23 üncü madde hükmü uygulanamayacaktı. Çünkü sigortalı işe giriş bildirgesi yasal süresi dışında Kuruma verilmiş olsa bile iş kazası bildirim tarihinden sonraki bir tarihte
meydana gelmiştir.
Uygulamada karşılaşılacak durumlardan bir tanesi de sigortalının bildirilmesi gereken yasal süre içinde bir iş kazasına maruz kalmasıdır. Bu
durum işe başlatıldığı gün yada işe başlatıldıktan sonraki sürelerde bildirilmesi halinde işe giriş bildirgesi yasal süresinde verilmiş olarak kabul
edilecek sigortalılar için geçerli olan bir durumdur.
Bu durum 28.09.2008 tarih ve 27011 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan tebliğin 6 ncı maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan “Sigortalının
bildirilmesi gereken yasal süre içerisinde meydana gelen iş kazalarında,
Kanunun 23 üncü madde hükmü uygulanmaz.”hükmü ile düzenlenmiştir.
Ancak Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde yer almayan bu hüküm
17/04/2012 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelik değişikliği
ile giderilmeye çalışılmıştır. Yapılan yönetmelik değişikliği ile 12/05/2010
tarihli 27579 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sosyal Sigorta İşlemleri
Yönetmeliğinin 45 inci maddesine eklenen altıncı fıkra ile “Sigortalının
bildirilmesi gereken kanuni süre içerisinde meydana gelen iş kazalarında,
Kanunun 23 üncü maddesi hükmü uygulanmaz.”hükmü konulmuştur.
Böyle bir durumda iş kazasının, sigortalı işe giriş bildirgesinin Kuruma
verildiği tarihten önce mi?, sonra mı?, sigortasız çalıştırıldığı Kurumca tespit edildiği tarihten önce mi?, sonra mı? meydana gelmiş olmasının artık
bir önemi yoktur. Çünkü iş kazasının meydana geldiği tarihte yasayla işverene tanınmış olan bildirim yükümlülüğü süresi henüz dolmamıştır.
Örnek 3: Özel bina inşaatı işyerinde duvar ustası olarak 10.05.2012
günü işe başlayan ve işe başladığı gün bir iş kazasına maruz kalan A
şahsının, sigortalı işe giriş bildirgesinin 10.05.2012 tarihinde Kuruma
verilmiş olması halinde 5510 sayılı Kanunun 23 üncü maddesi hükmü
uygulanamayacaktır. Burada gözden kaçırılmaması gerekli olan bir
husus işe giriş tarihinin meydana gelen iş kazası nedeniyle sorumluluktan kurtulmak için bildirim süresine göre ayarlanması durumudur.
Yönetmelik ve tebliğde yer alan hüküm gereği 5510 sayılı Kanunun
23 üncü maddesinin uygulanıp uygulanmayacağının belirlenmesi bakımınMALİ
ÇÖZÜMTEMMUZ - AĞUSTOS 2012
273
MALİ
ÇÖZÜM
dan, iş kazasının sigortalının bildirim süresi içinde meydana gelmiş olması
ve sigortalı işe giriş bildirgesinin de süresi içinde Kuruma verilmesi halinde bir tereddüt bulunmamaktadır. Ancak iş kazası, sigortalının bildirim
süresi içinde meydana gelmiş olmakla birlikte, sigortalı işe giriş bildirgesinin yasal süresi dışında Kuruma verilmesi halinde 5510 sayılı Kanunun 23
üncü maddesinin uygulanıp uygulanmayacağı hususunda açık bir hüküm
öngörülmemiştir.
4- SONUÇ:
5510 sayılı Kanun ve ikincil mevzuatta bu Kanunun 4 üncü maddesinin
birinci fıkrasının (a) bendinde hizmet akdine tabi olarak çalışan sigortalı-
ların bildirim süreleri belirlenmiştir. Bu hususta genel kural sigortalıların,
işe başlamadan önce bildirilmeleridir. Ancak niteliği gereği bazı işyerleri
ve işlerde çalışan sigortalılar için işe başladığı gün veyahut da işe başladıktan sonra bildirim yapılması halinde bu bildirimlerinde süresinde yapılmış
olacağı kabul edilerek bu kurala bazı istisnalar getirilmiştir.
5510 sayılı Kanunda bu bildirimin yerine getirilmesi yükümlülüğü iş-
verene aittir. Bu bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyen işveren, meydana gelecek bir iş kazası halinde Kurumca yapılmış ve ileride yapılacak
her türlü masrafın karşılanması bakımından Kuruma karşı sorumlu tutulmuştur. İşverenin bu sorumluluğu 5510 sayılı Kanunun 23 üncü maddesine
dayalı bir sorumluluktur. Bu maddeye dayalı sorumlulukta işverenin, olayın meydana gelmesinde kusurlu bir davranışının bulunup bulunmaması-
nın hiçbir önemi yoktur.
5510 sayılı Kanunun 23 üncü maddesinde iş kazası nedeniyle işverenin
sorumluluğunun belirlenmesi bakımından sigortalının hiç bildirilmemesi
veyahut da yasal süresi dışında bildirilmesi halleri düzenlenmiş iken tebliğin 6 ncı maddesinin üçüncü fıkrasına konulan hüküm ile sigortalının
bildirilmesi gereken yasal sürede meydana gelen iş kazası haline değinilmiş olup yönetmelikte yer almayan bu hüküm 17/04/2012 tarihinde Resmi
Gazete’de yayımlanan yönetmelik değişikliği ile giderilmeye çalışılmıştır.
Ancak yine de iş kazası, sigortalının bildirim süresi içinde meydana gelmiş
olmakla birlikte, sigortalı işe giriş bildirgesinin yasal süresi dışında Kuruma verilmesi halinde 5510 sayılı Kanunun 23 üncü maddesinin uygulanıp 274
TEMMUZ - AĞUSTOS 2012
MALİ
ÇÖZÜM
uygulanmayacağı hususuna değinilmemiştir. Bu durumda ileride ortaya çı-
kabilecek uyuşmazlıkların önüne geçilebilmesi için söz konusu eksikliğin
bir an önce giderilmesi yerinde olacaktır.
KAYNAKÇA
Olgaç Cüneyt; Tunçay Süleyman ve Bulut Mehmet (2011). “Türk
Sosyal Güvenlik Sisteminde Kısa Vadeli Sigorta Kolları Uygulamaları” Ankara : Bilge Yayınevi
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (05.03.2009). 2009/37 sayılı Genelge.
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (13.06.2011). 2011/50 sayılı Genelge.
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (12.05.2010). Sosyal Sigorta İş-
lemleri Yönetmeliği Ankara: Resmi Gazete (27579 Sayılı).
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (28.09.2008). Kısa Vadeli Sigorta Kolları Uygulama Tebliği, Ankara: Resmi Gazete (27011 Sayılı).
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (28.09.2008 İş Kazası Ve Meslek
Hastalığı Sigortası Bakımından İşverenin, Üçüncü Kişilerin Ve Sigortalıların Sorumluluğu İle Peşin Sermaye Değerlerinin Hesaplanmasıyla İlgili İşlemler Hakkında Tebliğ, Ankara: Resmi Gazete (27011 Sayılı).
T.C.Yasalar (16.06.2006). 5510 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel
Sağlık Sigortası Kanunu” Ankara: Resmi Gazete (26200 sayılı).
