Ynt: Sözleşmenin işçi tarafından feshi ve cezai şart
[1] Karar, LEGAL İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, 3/2004, s. 1019 da yayınlanmıştır.
[2] SOYER, Polat, Hizmet Akdinin İşçi Tarafından Feshi İçin Öngörülen Cezai Şartın Geçerliliği Sorunu, KAMU-İŞ, Nisan 2000, s. 369; HOß, Aksel, Finanzierung von Fortbildungskosten durch den Arbeitgeber-Zulässigkeit von Rückzahlungsklauseln, MDR 2000, s. 1115.
[3] REHBINDER, Manfred, Die Rückzahlung von Ausbildunskosten, Münir EKONOMİ?ye 60. Yaş günü Armağanı, Ankara 1993, s. 215.
[4] Bkz. SÜZEK, Sarper, İş Akdini Fesih Hakkının Sınırlandırılması, Yargıç Dr. Aydın ÖZKUL?a Armağan, Kamu-İş 2002, S. 4, s. 94; EKMEKÇİ, Ömer, Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi Semineri 1999, Genel Görüşme, s. 172; ALPAGUT, Gülsevil, Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi Semineri 2001, s. 118-119; Yargıtay, ?personel, özel bir eğitimden geçirileceğinden her ne suretle olursa olsun iki yıl tam olarak dolmadan (?)den ayrıldığı veya hizmet sözleşmesi İş Kanununun işverenin bildirimsiz feshini düzenleyen 17/II maddesi gereğince feshi halinde üretime doğrudan katılmaksızın öğrenmekle geçirdiği staj süresince kendisine ödenen aylık, ikramiye vs. eklentilerine karşılık olarak 300.000.000 TL.sini çalıştığı süre ile orantı yapılmaksızın, tam olarak itirazsız ödemeyi beyan ve taahhüt eder? şeklindeki sözleşme kaydını cezai şart olarak nitelendirmiştir. Y. 9. HD, 29.3.2000 T, E. 2000/507, K. 2000/4100 (Çimento İşveren Dergisi, Mayıs 2000, s. 33-34).
[5] Yargıtay eğitim giderlerinin geri ödenmesine ilişkin davada vermiş olduğu eski bir kararında benzer düşünceyi paylaşmıştır. ?Taraflar arasında düzenlenmiş ferdi hizmet sözleşmesinde sadece davacı işveren yararına cezai şart öngörülmüşse de tek taraflı olması nedeniyle geçersiz olduğundan isteğin reddine karar verilmesi gerekir? Y. 9. HD, 2.3.1998 T, E. 1997/21587, K. 1998/2833 (YKD, Ekim 1998, s. 1483).
[6] ??Şayet düzenlemede belirtildiği gibi davacı eğitime tabi tutulmuş ise bu cezai şartın geçersizliği kabul edilemez? Y. 9. HD, 29.3.2000 T, E. 2000/507, K. 2000/4100 (Çimento İşveren Dergisi, Mayıs 2000, s. 33-34); Aynı yönde, Y. 9. HD, 10.10.2000 T, E. 2000/8875, K. 2000/13604 (Çimento İşveren, Ocak 2001, s. 54); Y 9. HD, 19.09.2001 T, E. 2001/10099, K. 2001/14114 (İşveren, Kasım 2001, s. 49); Y 9. HD, 5.6.2002 T, E. 2002/2820, K. 2002/9510 (YKD, Şubat 2003, s. 205-206).
[7] Alman Hukukunda süresinden önce iş sözleşmesinin işçi tarafından feshedilmesi halinde eğitim giderlerinin işverene ödeneceği yönündeki sözleşme hükümleri, ?Rückzahlungsklauseln? olarak adlandırılmaktadır Bu nedenle bu türlü sözleşme kayıtları için ?geri ödeme kayıtları? deyimini kullanmayı uygun gördük.
[8] Bkz. ÇELİK, Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi Semineri 1999, Genel Görüşme, s. 169-170; ŞAHLANAN, Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi Semineri, 1999, Genel Görüşme, s. 159-160; Aksi görüş; ?Şu noktayı da gözden kaçırmamak gerekir ki, burada cezai şart adı altında, eğitim giderlerinin iade edilmesini sağlamak amacı izlendiği için, işveren en çok, yaptığı masraflar kadar bir paranın ödenmesini talep edebilir? SOYER, Cezai Şartın Geçerliliği, s. 376.
[9] ALPAGUT, Değerlendirme Semineri 2001, s. 94-95 ve 116.
[10] Bkz. ALPAGUT, Değerlendirme Semineri 2001, s. 93-94.
[11] SOYER, Polat, Hizmet Sözleşmesinin Feshi-Cezai Şart, Karar İncelemesi, İHD, C. III, S. 2, Nisan-Haziran 1993, s. 308; Aynı yazar, Cezai Şartın Geçerliliği, s. 370; HOß, s. 1115; GRIEBELING, Gert, Bindungs- und Rückzahlungsklauseln bei arbeitgeberfinanzierter Fort - und Weiterbildung, Festschrift für Günter Schaub zum 65. Geburtstag, München 1998, s. 221; ZERANSKI, Dirk, Rückzahlung von Ausbildungskosten bei Kündigung des Arbeitsverhältnisses, NJW 2000, s. 336; ŞAHLANAN, Değerlendirme Semineri 1997, s. 168-169; HUBER, Rainar/BLÖMEKE, Hans J., Rückzahlung von Fortbildungskosten im Arbeitsverhältnis, BB, 1998, 42, s. 2157,2158; EKMEKÇİ, Değerlendirme Semineri 1999, s.65.
[12] ??Belirtmek gerekir ki, taraflar arasında yazılı bir sözleşme bulunmadığı gibi işçinin bu konuda bir taahhüdü de söz konusu değildir. Bir başka anlatımla bu tür masrafların hizmet akdinin işçi tarafından feshi halinde işverene ödenmesini öngören bir dayanak mevcut değildir?? Y. 9. HD, 19.01.2000 T, E. 1999/18161, K. 2000/210 (İşveren, Şubat 2000, s. 17-18).
[13] Y. 9. HD, 13.03.1995 T, E. 1995/18034, K. 1995/7861, GÜNAY, C. İlhan, Şerhli İş Kanunu, C. I, 2. Bası Ankara 2001, s. 452.
[14] HOß, s. 1116.
[15] REHBINDER, Ausbildungskosten, s. 216; HOß, s. 1118; SOYER, Polat, Karar İncelemesi, Çimento İşveren, Eylül 2000, s. 22.
[16] REHBINDER, Ausbildungskosten, s. 216; SOYER, Karar İncelemesi, s. 22; EKMEKÇİ, Değerlendirme Semineri 1999, s.66; ALPAGUT, Değerlendirme Semineri 2001, s. 117; Yargıtay, eğiticilere ve eğitim şirketlerine yapılan ödemelerin, geri ödeme kayıtlarına konu olabileceğini, eğitim süresince, işçiye ödenen ücretlerin ise geri ödenmesinin istenemeyeceği görüşündedir. Y 9. HD, 19.09.2001 T, E. 2001/10099, K. 2001/14114 (Çimento İşveren, Kasım 2001, s. 49).
[17] BAG, Urteil vom 11.4.1984 - 5 AZR 430/82, AP Nr. 8 zu § 611 BGB Ausbildungsbeihilfe, NZA 1984, s. 288-289.
[18] HOß, s. 1118; EKMEKÇİ, Değerlendirme Semineri 1999, s. 67.
[19] REHBINDER, Manfred, Schweizerisches Arbeitsrecht, 14. Auflage, Bern 1999, s. 85-86, Rn.74.
[20] SOYER, Cezai Şartın Geçerliliği, s. 369; AKYİĞİT, Ercan, İş Hukuku, 3. Bası, Ankara 2003, s. 225 dn. 215; GÜNAY, C. İlhan, Cezai Şart (BK m. 158-161), Ankara 2002, s. 49; SÜZEK, s. 92-93.
[21] KARAGÖZ, Veli, Tip İş Sözleşmelerinde Öngörülen Cezai Şartın Genel İşlem Şartları Bağlamında Denetlenmesi, AÜ. Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, C. VIII, S. 1-2, Haziran 2004, s. 605-606.
[22] ŞAHLANAN, Değerlendirme Semineri 1997, Genel Görüşme, s. 168-169.
[23] GRIEBELING, s. 219, 221; SOYER, Cezai Şartın Geçerliliği, s. 370.
[24] SOYER, Karar İncelemesi, s. 21; SÜZEK, s. 92-93.
[25] HUBER/BLÖMEKE, s. 2158; HOß, s. 1117; REHBINDER, Ausbildungskosten, s. 221-222; SCHAUB, Günter, Arbeitsrechts Handbuch, 8. Auflage, München 1996, § 176, V 3.
[26] Bkz. ve karş. BAG vom 16.3.1994 ? 5 AZR 339/92, MDR 1995, s. 74.
[27] REHBINDER, Ausbildungskosten, s. 223; HOß, s. 1118; ?Eğitim giderleri talep edildiğine göre, bu konu üzerinde inceleme yapılarak yapılan giderler ile çalışılan ve çalışılmayan süre yönünden de oranlama yapılarak sonucu doğrultusunda hüküm kurulmalıdır? Y. 9. HD, 4.5.1999 T, E. 1999/6271, K. 1999/8515, (Yasa Hukuk, Ekim 1999, s. 1302-1303)
[28] Bakiye süre ile orantılı olarak bulunan miktarın da aşırı olduğu ve indirime tabi tutulması gerektiği yönünde,. Y. 13. HD, 3.10.2000 T, E.4512, K.7781 (GÜNAY, Cezai Şart, s. 208, dn. 594).
[29] SCHAUB, § 176 V 4; REHBINDER, Arbeitsrecht, s. 85-86, Rn.74; SOYER, Karar İncelemesi, s. 24-25; SÜZEK, s. 91-92.
[30] SOYER, Karar İncelemesi, s. 23; EKMEKÇİ, Değerlendirme Semineri, 1999, s.65; Ayrıca bkz. SÜZEK, s. 92.
[31] SOYER, Cezai Şartın Geçerliliği, s. 379; Nitekim Yargıtay kararında, ?Mahkemece davacı ve karşı davacının fazla mesai yapmaya zorlanması ve yapılan fazla mesai ücretinin de ödenmemesi sonucu haklı fesih yoluna gittiği kabul edildiğine göre, davacı bankanın cezai şart ile eğitim masrafına ilişkin isteklerinin reddine karar verilmesi gerekirdi. Fesih haklı ise artık fesheden tarafın hizmet akdine aykırı eyleminden söz edilemez?? diyerek haklı nedenle işçinin iş sözleşmesini feshetmesi durumunda, cezai şartın istenemeyeceği isabetli şekilde ifade etmiştir. Y 9. HD, 5.6.2002 T, E. 2002/2820, K. 2002/9510 (YKD, Şubat 2003, s. 205-206).
[32] REHBINDER, Ausbildungskosten, s. 218; Aynı yazar, Arbeitsrecht, s. 85-86, Rn.74; SOYER, Cezai Şartın Geçerliliği, s. 379.
[33] REHBINDER, Ausbildungskosten, s. 218.
[34] Bkz. BAG, v. 18.09.1991 ? 5 AZR 650/90, NZA 1992, 215.
[35] SCHAUB, § 176 V 4; REHBINDER, Arbeitsrecht, s. 85-86, Rn.74; SOYER, Cezai Şartın Geçerliliği, s.378; Bir Yargıtay kararında işverenin eğitim giderlerinin geri ödenmesi talebi, hizmet sözleşmesinin süresi dolmazdan evvel işveren tarafından haklı bir neden olmaksızın feshedilmiş olması nedeniyle, reddedilmiştir. Bkz. Y. 9. HD, 9.11.1999 T, E. 1999/13768, K. 1999/16929 (İşveren, Kasım 1999, s. 17).
[36] HOß, s. 1119.